Cicero – Yükümlülükler Üzerine

Cicero, Yükümlülükler Üzerine, Çev. C. Cengiz Çevik, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Basım Mayıs 2013.

İki üç sene önceydi sanırım, bir sabah İş Kültür’e gitmiştim Seneca’nın Doğa Araştırmaları için sözleşme imzalamaya. “Gelmişken, bir tane de Cicero imzalayalım” gibi bir laf ettim, evvelce de konuşmuş olduğumuz bir metni üzerinde anlaştık ve iki sözleşmeyle geri döndüm. Böylece Cicero’nun De Officiis‘i yani Yükümlülükler Üzerine‘si için imza atmış oldum.

Her çalışmanın bir hikayesi var elbette, bu çalışmanın hikayesi birçok yerde yazıldı. Yeditepe’de, Doğa’da, kaavelerde ve elbette çalışma odasında.

Gerek akademik ilgilerimin çeşitliliğinden, gerekse doktora çalışmalarımdan ötürü aynı anda birçok metin üzerinde inceleme ve çeviri faaliyeti yürütüyorum. Cicero okumalarım bu yoğun faaliyet içindeki en temel ve en önemlilerini oluşturuyor. Bir pop-star aranacaksa eski Roma’da, o Cicero’dur.

Popülerdir, zira şöhreti sadece yaşadığı klasik dönemle sınırlı kalmamış, tüm Ortaçağ’da, kimileyin Platon’un, kimileyin de Aristoteles’in yanında magister yani “öğretmen” olarak anılmıştır. Ortaçağ Hıristiyanlarının ona sahip çıkmasının ve onu bir öğretmen olarak görmesinin nedeni, Roma’daki egemen yapının temsilini, farklı dönemlerdeki Ortaçağ kentlerindeki dinî yapılanmanın / Kilise örgütünün temel argümanlarına benzer şekilde yürütmüş olmasıdır. Nitekim Cicero’nun temel paradigması toplumun en küçük birimi olan aileden, devleti en üst kademesine kadar tüm yapıyı kendi içinde tutarlı bir şekilde işlemesi gereken büyük bir corpus yani bünye olarak görmesidir. Bu bünyede ailede başlayan eğitim, devlet kademelerine yükselme ve ordudaki hiyerarşik yapıda kademe atlama olarak tamamlanır. O halde bir insanın elden ayaktan düşünceye ya da emekli oluncaya kadar süren kişisel yaşamı devlet ve topluma adanmış bir hizmet yaşamıdır aslında. Bu hizmetin temelinde eski Romalılık erdemlerini barındıran yükümlülükler bulunur:

Aydınlık Kitap, 28 Haziran 2013, s.18

Adil ve konum bilir olmak, toplum kurallarının işlemesini sağlamak, siyasî ve sosyal yaşamda özgürlük alanlarını korumak, vb. yükümlülükler Cicero’nun gözünde ahlaken “doğru”dur. Cicero Yükümlülükler Üzerine’de felsefe yoluyla bu yükümlülüklerin ahlaken doğru olduğu kadar, yukarıda bahsettiğim tutarlı işleyen toplum bünyesinin yararına da olduğunu kanıtlamaya çalışır. Çünkü üç kitaptan oluşan Yükümlülükler Üzerine’yi yazana değin ve hatta yazdığı sırada, yükümlülüklerin, şahsi çıkarlar uğruna fütursuzca, bile isteye askıya alındığına defalarca şahit olmuştu. Özellikle de halkın beğenisini kazanmış yöneticilerin şahsi çıkarlarını öne alıp devlet, toplum ve yasa önündeki yükümlülüklerini yerine getirmemesi Cicero için üzerinde durulması gereken bir problemdi, zira bütün kötülükler, ona göre, yükümlülüğün ya da görevin yerine getirilmemesinden doğuyordu. Dolayısıyla dönemin entelektüellerine yükümlülüğün ne olduğu ve niçin önem arz ettiği anlatılmalıydı. Cicero da bunu yaptı.

Metin eski Roma yaşantısı, anlayışı ve siyaset yapısı üzerine çok güzel anlatımlar ve örnekler içerdiği gibi, dönemin felsefe ekollerinin “ahlaken doğru nedir”, “yararlı olan nedir” ve “bu ikisi çatışırsa ne olur” gibi sorulara verdiği cevapları da içeriyor. Cicero’nun ölmeden önceki son teknik eseri olan Yükümlülükler Üzerine’yi, rica ederim kitapçılar felsefe raflarına koysunlar. Bu, blogda hakkında çok şey söylediğim bir felsefe metni. (Bkz. De Officiis)

Dönemin ruhunu anlayabilmek için, o dönemin eserlerini orjinal dilleriyle okumak şart. Hiç

Kitap Zamanı, 1 Temmuz 2013

olmadı, o dillerden yapılmış çevirileri okumak şart, bunu sık vurguluyorum. Bu sık vurguyu tekrarlayabilme lisansı veren bir çalışma oldu Yükümlülükler Üzerine çevirisi. İlk defa Türkçeye çevrilip yayınlanmasında katkısı bulunan herkese ama özellikle de proje üretme bakımından her daim açık görüşlü davranan yayınevine, diğer çalışmalarımın da editörlüğünü üstlenen Ali Alkan İnal ve bu çalışmanın editörü olup son okumasını titizlikle yapan Koray Karasulu’ya teşekkür ederim.

Bugün de yükümlülüklerini ya da yükümlülüklerinin sınırlarını bilmemek konusunda sıkıntı yaşayanların egemen olduğunu gördüğümüz bu ortamda, bir nevi yükümlülük bilinci kazan<dır>mak için de okunabilir bu eser.

Keyifli okumalar!

“Tek tek her bireyin yararı ile toplu olarak herkesin yararı aynı olmalıdır. Eğer bir insan bu yararı sadece kendisine çevirirse, tüm insan birlikteliği çözülecektir. [27] Dahası doğa bir insanın,  kim olduğuyla değil, salt insan olmasıyla önemli olan başka birisinin çıkarlarını düşünmesi gerektiğini buyurursa, aynı doğaya göre, herkesin yararının müşterek olması kaçınılmazdır. Böyleyse, bizler doğanın bir ve aynı yasasıyla sınırlanıyoruz demektir; bu doğruysa, doğa yasası bize başka birisine şiddet uygulamamızı da yasaklıyor demektir.” (3.VI.26-27.)

Satın alma linkleri:

İş Kültür, İlknokta.com, İmge, Kuzey, Pandora, Kitapyurdu, İdefix, YapıKredi, Kabalcı

*  Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi’nin Aralık 2013 tarihli sayısında (cilt III, sayı 2) bu çevirime ilişkin, Erkan Kurul imzalı bir tanıtım yazısı yayınlandı, pdf‘ine şu linklerden ulaşabilirsiniz: LINK 1 ya da LINK 2