Klasik filoloji çalışmaları için temel bibliyografya denemesi

1. Yunanca-Latince metin dizileri

2. Yunan ve Latin edebiyatları tarihi üzerine yazılmış kitaplar

3. Bibliyografya listesi

4. Gramer kitapları, dil tarihi kitapları, vezin üzerine yazılmış el kitapları

5. Sözlükler, lexicon’lar ve ansiklopediler

6. Dergiler

1. Yunanca-Latince metin dizileri

Yunanca-Latince metinlerin büyük bölümü apparatus criticus denilen filolojik referanslara dayanan “ek yorum” ile ya da farklı eleştiriler içeren değerlendirmelerle birlikte bir dizi içinde yer alır. Şimdi dizilere bakalım:

1.1 Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana: En geniş kapsamlı dizilerden biridir. Lipsia’da (“in aedibus B. G. Teubneri”) yayınlanmış olan, Alman filolog A. Wellauer’in önayak olduğu, 1824 tarihli “Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana”nın (Teubner’in Yunan ve Romalıların Metinlerinden Oluşan Kütüphanesi, kısaca Bibliotheca Teubneriana, editio Teubneriana ya da Teubner) tarihine baktığımızda, ilkin 1811 yılında Benedictus Gotthelf Teubner’in (1784-1856) bu koleksiyona adını verdiğini görüyoruz.  İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, önce Doğu ve Batı Almanya’da iki farklı yayın şirketi olarak hizmete devam eden koleksiyon sahipleri, sonra diziyi Berlin’deki Alman Bilimler Akademisi’ne bağlayarak yayının aralıksız olarak sürmesini ve kapsamının genişlemesini sağlamıştır. Bu dizideki kitapların çoğunda farklı filologlara ait apparatus criticus bulunuyorsa da (ki bunlara editio maior yani “büyük baskı” deniyor), bazı minör baskılarda (editio minor) bu özellik yoktur.

1999 yılında B. G. Teubner Verlag bilimsel ve teknik eserlere yoğunlaşmak istediğini açıklayıp Bibliotheca Teubneriana da dahil olmak üzere tüm Klasik döneme ilişkin yayınların hakkını Münih’te yayıncılık yapan K. G. Saur’a sattı. Bu dizi kapsamında çıkan yayınların künyesinde in aedibus K. G. Saur ismi yazılı olsa da dizinin başlığı değişmedi. 2006 yılında Walter de Gruyter K. G. Saur’a katıldı ve 2007’den itibaren Bibliotheca Teubneriana Walter de Gruyter GmbH & Co. KG. tarafından yayınlanmaya başladı. Yayın listesi için bkz. resmî sayfası: http://www.degruyter.com/

1.2 Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis: En az Teubneriana kadar ünlü olmakla birlikte kapsamı daha dar olan bu dizi Oxford’da Clarendon Press tarafından yayınlanmakta olup Oxford Classical Texts (OCTs) olarak da bilinmekte ve künyelenmektedir (Kısa olarak editio Oxoniensis yani Oxford baskısı). 1900’lerin başında ilk yayının yapıldığı bu dizinin 2006 yılına kadarki yayınları, editörleriyle birlikte Oxford’un resmî sayfasından görülebilir: http://ukcatalogue.oup.com/

1.3 Les Belles Lettres: Bilimsel açıdan çok değerli olmakla birlikte önceki iki diziye göre kapsamı daha dar olan bu koleksiyonda yorumlu ve açıklamalı metinler bulunur. Paris’te yayıncı Ambroise Firmin Didot (ölümü 1876) tarafından D. Nisard’ın editörlüğünde ve Alman filolog J. F. Dübner’in işbirliğiyle yayınlanan bu bu dizi Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Association Guillaume Budé’nin koruması altında Paris’te Socété d’édition Les Belles Lettres (kısaca Les Belles Lettres ya da Collection Budé) tarafından Collection des Universités de France olarak faaliyete geçmiştir. Bir kısmı Yunanca, bir kısmı Latince olan dizide metinler Fransızca çevirileriyle birlikte yer alır. Dizideki Yunanca metinler için: http://www.lesbelleslettres.com/ ; Latince metinler için: http://www.lesbelleslettres.com

1.4 Corpus Scriptorum Latinorum Paravianum: İtalya’da 19. yüzyılın ortasında, Pomba klasiklerinin Torino dizisiyle başlatılan geleneği yenilemek için, çağdaş filolojideki bilimsel gelişmelere dayalı olarak ve inceleme alanında da İtalya’yı bütünüyle yabancı dizilere başvurma zorunluluğundan kurtarmak amacıyla C. Pascal tarafından 1915 yılından itibaren planlanan yüz kadar cilde sahip bir dizidir.

1.5 Scriptores Graeci et Latini: Metin sayısı önceki İtalyan dizisindekine göre az olsa da devlet matbaası tarafından basılma avantajına sahip olan bu dizi Consilio Academiae Lynceorum tarafından yayınlanmaktadır. Dizi Vergilius’un iki bininci yaşını kutlama maksadıyla onun bir metniyle başlamıştır.

1.6 Loeb Classical Collection: İngilizce çevirileriyle birlikte sunulan Yunanca ve Latince metinleri içeren bu dizi Londra’da Heinemann ve Cambridge, ABD’de ise Massachusetts’te Harvard University Press tarafından yayınlanmaktadır. Halen yaklaşık beş yüz ciltten oluşan dizi yüz elli Eskiçağ yazarını içerir. Önce dizilerle kıyaslandığında, İngilizcenin kullanım yaygınlığına da bağlı olarak, daha fazla satılan ve akademik anlamda kullanılan bu dizideki metinler de apparatus criticus içerir. Yunanca metinler yeşil, Latince metinler kırmızı kapak rengiyle sunulur. Harvard resmî sayfası için: http://www.hup.harvard.edu/

1.7 İrili ufaklı diğer diziler: Metin yorumunu da içeren arasında M. Haupt ve H. Sauppe’nin başlattığı Sammlung griechischer und lateinischer Schiftsteller mit deutschen Anmerkungen‘in, İtalya’da İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra V. De Falco (Napoli, Libreria Scientifica) tarafından yönetilen Collana di studi greci‘nin, C. Gallavotti’nin (Firenze, La Nuova Italia) yönetmiş olduğu Biblioteca di Studi Superiori‘nin ve A. Ronconi ile G. Pugliese-Carratelli’nin (Firenze, Le Monnier) yönetimindeki Floransa Üniversitesi Klasik Filoloji ve Eskiçağ Tarihi Enstitülerince yakın bir tarihte yayınlanmaya başlanan Testi greci e latini con commento filologico‘nun adı sayılabilir. Hıristiyan edebiyatı metinleri içinse Paris’te 217 cilt halinde yayınlanmış olan (1844-1855) Patrologia Latina (bunlara 1862-64 yılları arasında dört ciltlik index eklenmiştir) ile 161 ciltlik Patrologia graeca‘dan (1857-1866) oluşan J. B. Migne’in Patrologiae cursus completus‘un ve 1870’ten başlayarak Viyana’da Viyana Akademisi tarafından yaklaşık yetmiş cildi yayınlanmış olan Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum dizilerinin adları sayılabilir. Yine İtalya’da otuz kadar cildi bulunan Yunan ve Latin dizileri arasında bölüştürülmüş olan Corona Patrum Salesiana dizisi de vardır.

1.8 (Türkiye’de) Humanitas. Yunan ve Latin Klasikleri Dizisi: Prof. Dr. Çiğdem Dürüşken’in (İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı) kurucusu ve baş-editörü olduğu bu dizi Kabalcı Yayınevi tarafından basılmaktadır. Loeb metinlerinde olduğu gibi, bu dizide de metinler çift-dillidir; bir sayfası Yunanca diğer sayfası Türkçe ve bir sayfası Latince diğer sayfası Türkçe şeklinde. Yine Loeb’de olduğu gibi Yunanca metinlerin kapağı yeşil, Latince metinlerin kapağı kırmızıdır. Kapsam bakımından sadece klasik dönem metinlerini değil, Ortaçağ ve Renaissance metinlerini de içermektedir, bu açıdan bakıldığında bahsettiğimiz diğer klasik dizilerden ayrılmaktadır. İlk kitap ise 2005 yılında basılmış olan Herakleitos, Fragmanlar‘dır (Çev. Prof. Dr. Cengiz Çakmak). Dizideki metinlerin listesine Kabalcı Yayınevi’nin resmî sayfasından ulaşılabilir: http://www.kabalciyayinevi.com Prof. Dr. Çiğdem Dürüşken tarafından yazılmış olan tanıtım yazısı için bkz. https://jimithekewl.com/

2. Yunan ve Latin edebiyatları tarihi üzerine yazılmış kitaplar

2.1 Yunan edebiyatı: Giovanni Pascucci “Klasik Filolojinin Temelleri” adlı eserinde (Çev. Erendiz Özbayoğlu, İstanbul 1990) şöyle diyor:

“Ne bilgi ne de eleştiri ve ideoloji açısından günümüzdeki düzeyi yansıtmayan eski el kitapları bir yana (G. Bernhardy, Grundriss der griech. Literatur, Halle 1836; K. O. Müller, Geschichte der griech. Literatur, Stuttgart 1841; TH. Bergk, Griechische Literaturgeschichte, Berlin 1872; buna karşılık İtalya’da S. Centofanti, La Letteratura Greca dalle sue origini sino alla caduta di Costantinopoli, Firenze 1870 gibi) bugün dahi canlılığını koruyan Yunan edebiyat tarihleri, biri yargılarının isabetli oluşu ve edebi beğenisi; diğeri kapsamlı içeriği ve bilgilerin zenginliğiyle sivrilen ve Fransa ile Almanya’da aynı zamanlarda yayımlanan iki ayrı edebiyat tarihidir. Bunlardan ilki, Alfred ve Maurice Croiset kardeşlerin beş cilt halinde yayımladıkları Histoire de la Litterature grecque, Paris 1887-89, yazarların farklı olmasına rağmen örnek bir bütünlük arz eder. Bu yayında Alfred Croiset lyrica şiiri, Ionia ve Attica düzyazısı ile İskenderiye edebiyatını; Maurice de destan, sahne eserleri ve imparatorluk çağı edebiyatı konularını hazırlamışlar, bundan da çok sayıda baskısı yapılan tek bir cilt çıkarılmıştır (Paris 1900). Başka bir eser, I. von Müller tarafından başlatılıp önce W. Otto, şimdi de H. Bengston tarafından yönetilen anıtsal “Handbuch der Altertumswissenschaft” bünyesinde yer alan ve 1908-1913 ve 1912-1924’de iki defa W. Schmid ve O Stahlin tarafından yenilenen W. Christ’in Geschichte der griechischen Literatur, München 1888 (1904), 7 cildidir. Eser özellikle bilgilendirmedeki kusursuzluk, genel ve özel sorunlarla ilgili bibliyografyasının zenginliği bakımından salık verilir. Her bir edebi olgu ve yazar hakkındaki nispeten yetersiz inceleme ve yorum, yine Schmid ve Stahlin’e hazırlatılan ve 1929’da aynı “Handbuch” dizisinin ilk cildinin, Die griech. Literatur vor der attischen Hegemonie‘nin yayınıyla -ki bunu 1934 ve 1948’de diğer dört cilt izlemiştir ve Herter’in hazırlayıp yakında yayımlayacağı VI. ciltte klasik edebiyatın bütün dönemleri tamamlanmış olacaktır- yenilenen Christ’in eserinin büyük bir bölümünün en belirgin özelliğidir.”

Pascucci metnin devamında kendi dönemine kadarki diğer Yunan edebiyatı tarihi çalışmalarına yer veriyor, örneğin: P. Hinneberg’in hazırladığı “Die Kultur der Gegenwart” bünyesindeki U. von. Wilamowitz – Moellendorf’un Griechische Literatur des Altertums, Lipsia 1905 (1912); Gercke-Norden’in “Einleitung in die Altertumswissenschaft”, Lipsia ve Berlin 1910 (1924) bünyesindeki Ueberblick über die Geschichte der griechischen Poesie; J. Geffcken’in Griechische Literaturgeschichte, Heidelberg 1926; W. Kranz’ın Geschichte der griech. Literatur, Lipsia 1940; A. Lesky’nin Geschichte der griechischen Literatur, Bern 1960. İtalya’da C. Cessi’nin Storia della letteratura greca dalle origini alla età di Giustiniano projesinin sadece birinci cildi olan Il periodo dalle origini, Torino 1933; G. Perrotta’nın üç ciltlik Storia della Letteratura Greca, Milano 1938-1946.

Bir kısmını Google Books ve Archive.org‘da da bulabildiğimiz İngilizce yazılmış Yunan edebiyatı tarihi eserlerinden bazıları şunlardır:

Karl Otfried Müller, History of the literature of ancient Greece, vol.1, Baldwin and Cradock, London, 1840.

August Heinrich Matthiae, A Manual of the History of Greek and Roman Literature, John Henry Parkey Co., Oxford, 1841.

Sir Thomas Noon Talfourd – Charles James Blomfield – W. Whitcombe – E. Pococke (Rev. J. B. Ottley – Henry Thompson), History of Greek Literature, John Joseph Griffin and Co., London 1850.

Charles Anthon, A Manual of Greek Literature: From the Earliest Authentic Periods to the Close of the Byzantine Era, Harper & Brothers, Publishers, New York, 1853.

John William Donaldson, A History of the Literature of Ancient Greece: From the Foundation of the Socratic Schools to the Taking of Constantinople by the Turks, vol. 1-2, John W. Parker and Son, London, 1858.

Sir Richard Claverhouse Jebb, Greek Literature, Cincinnati, American Book Co., 1890.

Frank Byron Jevons, A History of Greek Literature, Charles Scribner’s Sons, New York, 1892.

Gilbert Murray, A History of Ancient Greek Literature, D. Appleton and co., 1897.

William Cranston Lawton, Introduction to Classical Greek Literature, C. Scribner’s Sons, 1903.

Greek Literature. A Series of Lectures Delivered at Columbia University, The Columbia University Press, New York 1912.

Harold North Fowler, A History of Ancient Greek Literature, The Macmillan Co., 1923.

Herbert Jennings Rose, A Handbook of Greek Literature: From Homer to the Age of Lucian,Bolchazy-Carducci Publishers, 1934 (1996).

Yakın tarihli İngilizce çalışmalardan örnekler verirsek:

Edith Hamilton, The Great Age of Greek Literature, W.W. Norton & Company, inc., 1942

Thomas Alan Sinclair, A History of Classical Greek Literature From Homer to Aristotle, Routledge & K. Paul, 1949.

Moses Hadas, A History of Greek Literature, New York, NY: Columbia University Press, 1950.

Frederick Adam Wright, A history of later Greek literature: from the death of Alexander in 323 B.C. to the death of Justinian in 565 A.D., Routledge & Kegan Paul, 1951.

Alexander Petrie, An Introduction to Greek History: Antiquities and Literature, Oxford University Press, 1962.

Cecil Maurice Bowra, Ancient Greek Literature, Oxford University Press, 1967.

Michael Grant, Greek Literature: An Anthology, Penguin, 1973.

Kenneth James Dover, Ancient Greek literature, Oxford University Press, 1980.

Jacqueline de Romilly, A Short History of Greek Literature, The University of Chicago Press, 1985.

Peter Levi, A History of Greek Literature, Viking, 1985.

Charles Rowan Beye, Ancient Greek Literature and Society, Cornell University Press, 1987

P. E. Easterling ve B. M. W. Knox, The Cambridge History of Classical Literature, vol.1, part 1: Early Greek Poetry, part 2: Greek Drama, part 3: Philosophy, History and Oratory, part 4: The Hellenistic Period and the Empire, 1989.

Albrecht Dihle, A History of Greek Literature: From Homer to the Hellenistic Period, Routledge, 1994.

Albin Lesky, A History of Greek Literature, G. Duckworth, 1996.

Ancient Greek Literature, Ed. K. J. Dover, E. L. Bowie, Jasper Griffin ve M. L. West ile birlikte, Oxford University Press, 1997.

Suzanne Said – Monique Trede, A Short History of Greek Literature, Routledge, 1999.

Oliver Taplin, Literature in the Greek World, Oxford University Press, 2000.

Tim Whitmarsh, Ancient Greek Literature, Cambridge: Polity Press., 2004.

Robert Flaceliere, A Literary History of Greece, Librairie Atheme Fayard, 2009.

Jason König, Greek Literature in the Roman Empire, Bristol Classical Press, 2009.

Edward Capps, Homer to Theocritus; An Outline History of Classical Greek Literature with Selected Translations, HardPress, 2012.

Türkçede ise Yunan edebiyatı tarihini ele alan tek çalışma Prof. Dr. Güler Çelgin’in (2012 itibariyle İstanbul Üniversitesi, Eski Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanı ve Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölüm Başkanı) 1990 yılında Remzi Kitabevi’nden çıkan Eski Yunan Edebiyatı başlıklı eserdir. Eserin içeriği şöyledir: