Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Latince öğrenmeye başlayacaklar için birkaç öneri ve tespit
Latince öğrenmek istiyorsunuz, kendi başınıza, herhangi bir kurum ya da kişiden ders almadan bu isteğinizi yerine getirip getiremeyeceğinizi bilmiyorsunuz. “Kendi başlayayım, hoşuma giderse, ilerlediğimi görürsem devam ederim ama nereden başlayacağımı, hangi kaynaklardan yararlanacağımı bilmiyorum” diyorsunuz. Bu durumdaki birçok kişiyle karşılaşmış biri olarak bu yazıda birkaç öneriyle size yardımcı olmak ya da en azından fikir vermek istiyorum. Bugüne kadar karşılaştığım soruları kafamda derledim, daha hızlı sonuca gideceğimizi düşündüğüm için bu sorulara yanıt vererek bu yazıyı tamamlamak istiyorum.
- Kendi başıma Latince öğrenebilir miyim?
Öğrenebilirsin. Batı dillerinden en az birine hakimsen daha hızlı ilerlersin ama şart değil, iyi bir Türkçe bilgisiyle de Latinceyi öğrenmeye başlayabilirsin ama azimli olmaya ve kaynaklara ihtiyacın var.
- Azimli olmakla neyi kastediyorsun?
Öncelikle gerçekten istiyor olmak. Sonra Napolyon’un değil de, Sabancı’nın dediği gibi, Çalışmak, çalışmak, çalışmak. Belli bir çalışma temposu tutturmak çok önemli. Tersten örnek verirsem, bir gün çalışıp, bir diğer çalışmayı 3 hafta sonra yapmamak, bunun yerine haftalık ya da aylık ders programı oluşturmak ve belirlenen konulara göre, sırayla ilerlemek gerekiyor. Kaynak kitaplardaki gramere ilişkin konu sıralaması bir mantığa göre ilerler, kimi kitaplar tümevarım, kimi kitaplar da tümdengelim yöntemini benimsemiştir. Harflerden mi, yoksa cümle kalıplarından mı başlayacağına kaynağın ya da Latince öğretmenin karar verir, kaynağına sonsuz bir güven duy, zira o neredeyse 2500 yıllık bir Yunanca-Latince gramer teknik ve yöntemlerinin çok ama çok farklı dönem/amaçlardan süzülerek günümüze ulaşmış bir ürünüdür. Tecrübesine güven.
- Tecrübe mi, kaynakların da tecrübesi var desene!
Okulda bazen “hocam, ne zaman Latincede ‘naber, nasılsın, iyi misin, nereden geldin, favori müziğin nedir [what kind of music do you like]’ gibi lafları öğreneceğiz?” türünden sorularla, “diğer dilleri öğrenirken bu kadar kapsamlı gramer anlatılmıyordu :(” türünden serzenişlerle karşılaşırım, ilköğretim ve üniversite seviyesindeki kimi öğrencilerin buluşma noktalarıdır bunlar. Bilinmesi gereken özetle şu: Her dil kendi kültürünün içinde serpilerek gelişmiş ve kültürünü de geliştirmiştir, ancak Latincenin tarih sahnesindeki kültürel hikayesi uzun ve çok yönlü; farklı dönemlerde kültürel ve politik açıdan imparatorluğun kuşatıcı, evrensel dili; Ortaçağ’dan itibaren Kilise’nin ve Kutsal Kitap’ın evrensel dili; Rönesans’tan itibaren Avrupa’da özellikle de hümanistlerin elinde sınırları kaldıran evrensel dil; felsefe-bilimin yüzlerce yıl taşıyıcısı, aracı dili; günümüzde burada adı geçen bağlamları derinlemesine anlamanın bir gereği olarak öğrenilmesi gereken bir dil; keza tıp, hukuk ve sanat dallarında kavramsal ve teorik bilgilerin yüzlerce yıllık birikiminin aktarılmasında kullanılan dil… Bunları bir bütün olarak düşündüğümüzde Latin dilinin kendisi gibi, gramer eğitiminin de ihtiyaçlar bağlamında kendine has bir tecrübe birikiminin olması bizim için şaşırtıcı olmamalı.
- İhtiyaca göre farklı Latince gramer eğitimi mi var? Mesela tıp Latincesi başka, hukuk Latincesi başka, felsefe Latincesi başka türlü mü öğretiliyor?
Aslında temelde böyle bir ayrıma gerek yok, dil aynı dil, herkes aynı kurallara tabi. Ancak zaman kısıtlıysa belli alanlarda, belli ihtiyaçlara bağlı olarak bazı konular ve yöntemler devredışı kalabiliyor. Başıma gelen bir örnekten bahsedeyim: tek bir üniversite döneminde (yarı yıl) tıp Latincesini öğretirken sadece Latince tıp terimlerinin mantığını, isim, sıfat ve zarf çekimlerinin içeriğini vermekle yetindik. Nitekim bu çerçevede hazırlanmış olan Latince gramer kitaplarında da benzer bir kısıtlama vardır, bu kısıtlama dünyanın her yerinde “Tıp Latincesi”nin normal, bildiğimiz Latinceden farklı olduğunu bile düşündürmüş kimilerine. Oysa sadece bir Latince var, kişisel ve kurumsal öğrenim süresi daha uzun tutularak, dil tüm kapsamı ve ayrıntılarıyla öğrenilse, hem ilgili çalışma alanına hem de kültürel birikimin kendisine daha iyi bir şekilde nüfuz edilir. Konuyu uzatmak istemiyorum.
- Peki, can alıcı soruyu sorayım. Hangi kaynakları önerirsin?
Batıyla kıyaslandığında Türkçede fazla kaynak olmaması şaşırtmaz herhalde! Yüzlerce yıldır yaşanmış, üzerine düşünülmüş ve çalışılmış bir dilin kaynakları da çok olur. Eğer bir ya da daha fazla batı diline hakimsen, o dillerdeki Latince gramer kitaplarına bakmanı öneririm. Bunun birçok yararı var, en temel yararı bence şu: Latincenin, bildiğin o dil üzerindeki etkisini gözlerinle göreceksin, Latinceyi öğrenirken bildiğini düşündüğün o dili de gramer mantığı ve kültürün devamlılığı bakımından kafanda sağlam bir yere oturtacaksın.
İçinde bulunduğumuz internet çağından ötürü şanslıyız, internet ortamında İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, vb. dillerde yazılmış birçok Latince gramer kitabı ya da dosyası bulunuyor. Para vermeden ulaşmanın mümkün olduğu birçok kaynak var. Google’da araman yeterli. books.google.com‘da ilgili dillerde “Latince Grameri” (Latin Grammar, vb.) diye aradığında yüzlerce yıl içinde yazılmış olan birçok kitaba bedava erişim sağlayabilirsin, istediğin kadarını online ya da indirip offline olarak kullanabilirsin.
Türkçe kaynağımız az dedik; kişisel olarak hem öğrenirken hem de öğretirken kullandığım kayda değer kaynakları sıralamak istiyorum.
- Faruk Zeki Perek, Tercümeli Latince Grameri 1-2 ve 3 (Ne yazık ki 1950’lerde kaleme alınmış olan iki ciltlik bu eser kitapçılarda bulunmuyor. NadirKitap gibi eski kitap satan sitelerden, sahaflardan eski baskılarını ya da İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi civarındaki Çantay ve diğer fotokopi merkezlerinden fotokopisini edinebilirsin. İlk ciltte (1-2) konular özet bir dille anlatılıyor, ikinci ciltte ileri gramer bilgileri ve kapsamlı örnek metin ve alıştırmalar bulunuyor.) ————– EK: Perek’in Tercümeli Latince Grameri 1-2 ve 3 ciltlerini taradım, PDF olarak şu linklerden okuyabilir ve indirebilirsiniz: 1. Cilt (1-2) – 2. Cilt (3)
- Çiğdem Dürüşken, Descartes Latince Öğreniyor, Alfa, 2014
- Filiz Öktem, Uygulamalı Latin Dili, Kabalcı, 2015
- Bedia Demiriş, Latincede Fiiller, Kabalcı, 2014 (Baskısı tükenmiş görünüyor, araştırmak gerekir.)
- G. Rohde – Samim Sinanoğlu, Lâtin Dili Grameri, TTK, 1943 (Sahaflardan bulunabilir.)
- H. Brunner – P. N. Tanker, Meslekî Latince, Ankara Üniv. Eczacılık Fak. Yay., 1988 (Eczacılık ve tıp için Latince eğitimine dönük, ancak giriş olarak kullanılabilecek bir çalışma. Sanal ortamda bulunuyor, PDF’i için tıklayın.)
- Cevdet Yalvaç, Eczacılıkta Lâtince, Ankara Üniv. Eczacılık Fak. Yay., 1965 (PDF’i için tıklayın.)
- Alova, Latince Türkçe Sözlük, Sosyal Yayınlar, 2013
25 comments on “Latince öğrenmeye başlayacaklar için birkaç öneri ve tespit”
Yorum bırakın
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
Hocam infinitive clause yapısında olan cümleler hakkında bir kafa karışıklığı yaşıyorum.Şöyle ki örnek olarak “Caesar viros interficere iussit” cümlesini basit şekliyle “Sezar adamlar(ın)a öldürmeyi(öldürmelerini) emretti” olarak anlıyoruz.Ama bu cümle “Sezar adamları öldürmeyi emretti” şeklinde de anlaşılmaz mı? Bu karışıklık nasıl giderilebilir? Örneğin “Caesar viros interfici iussit” dense “Sezar adamların öldürülmesini emretti” şeklinde mi anlaşılır? Bunu sormamın bir nedeni de İnfinitive asıl cümlede özne olup, aynı zamanda “Galbam superare inimicos est gratum multis” cümlesindeki gibi infinitive için ayrı bir özne olduğunda bu kelimenin accusative case ile kullanılması.Yani bu accusative formda olan kelimenin infinitive için subject ya da object olduğunu nasıl ayırt ederiz?
Merhaba Mustafa
Verdiğin ilk örnekte ikili anlam olduğu aşikar, iki türlü de düşünülebilir. Bu durumda dikkat çekmek istediğim üç husus var:
1- Böyle bir cümleyle nerede karşılaşabilirsin? Elbette, kendi başına karşılaşmazsın, mantıklı bir bağlamı olan bir pasajda karşılaşırsın. Söz konusu iki anlamdan hangisinin geçerli olduğunu pasajın bağlamından çıkarabilirsin. Dolayısıyla her Latince öğrenmeye başlayan öğrenci gerek cümle kalıplarındaki gerekse kelime anlamlarındaki çoklu okuma imkanınan ötürü, bu tür ikili, hatta duruma göre üçlü, dörtlü anlam opsiyonlarıyla karşılaşır, çözüm bağlamdadır. Hatta bazen birden fazla bağlamı destekleyen elyazmalarındaki farklılıklar da göz önünde tutularak, birden fazla çözümün/okumanın olduğu da akılda tutulmalı. Ancak ben birçok metinle doğrudan yüzleşmiş biri olarak herhangi bir metinde böyle bir durumla karşılaşmadım.
2- Bu tür durumlarla ilgili olarak eski Latince gramer kitaplarında gördüğümüz bir çözüm vardır: öğe sıralamasını dikkate almak. Klasik dönemden bugüne ulaşan bir yöntem değildir bildiğim kadarıyla ama verdiğin örneği düşünerek şöyle bir hükme varılabilir: “Caesar viros interficere iussit” cümlesinde Caesar’ın “adamların öldürülmesini” (viros interficere) emrettiği düşünülebilir. Dediğim gibi, bu klasik bir yöntem ve öneri değildir, metinlerde aksi kullanımlar da olabilir ama böylesine bağlamsız, tek başına bir cümlede başka bir akıl yürütme mümkün değildir, zira bilindiği ve burada sorun oluşturduğu üzere, Latincede cümlenin öğelerini bazı istisnalar dışında dilediğimiz gibi yerleştirebiliyoruz.
3- Infinitivus’un öznesi üzerine olan ikinci örnekte de, 2. maddedeki öğe sırasını ve mümkünse 1. maddedeki bağlama bakma gereğini göz önünde tutmalıyız. Esasında ben “Galbam superare inimicos” kalıbını gördüğümde çok açık bir şekilde “Galba’nın düşmanları yenmesi” eyleminden bahsedildiğini anlayabiliyorum, bu sadece bir duyuş meselesi olarak da görülebilir, öğe sırasının dayattığı bir sonuç da olabilir. Burada Türkçe okunuştaki öğe/anlam sırası da bize ipucu veriyor, Türkçe duyuştan da yararlanılabilir.
Sevgiler
Hocam açıklamanız için çok teşekkür ederim.Görünüşe göre Latince sözdiziminin inceliklerini iyi öğrenmek oldukça önemli.
Hocm ben daha yeni Latince öğrenmeye başlıyorum ve size bir sorum olacak. Elimdeki kitapta isimlerin 5 grup içerisinde irdelendiğini ve çekildiğini söylüyor ancak bu grupların neler olduğu veya neye göre ayrıldıklarına dair pek detay vermiyor. Bana bu grupların nasıl ve neye göre ayrıldığını açıklayabilir misiniz veya bunu detaylı bir şekilde anlatan bir kaynağa yönlendirebilir misiniz hocam?
Not: Bu arada elimdeki kaynak Uygulamalı Latin Dili.
Merhaba
Latincede isimler genetivus singularis eklerine göre kategorize edilir. Detay için bkz. https://jimithekewl.com/latince-gramer/
Merhaba Hocam,
Size şunu sormak istiyorum.Basılı halde olan önerebileceğiniz bir İngilizce- Latince sözlük var mıdır? İnternette oxford Latin dictionary 1982 sözlük ismini duydum.onu önerir misiniz? O sözlüğü basılı olarak nerede bulabilirim?
İyi günler ve çalışmalar
Hocam peki kelime ezberini nasıl yapıcaz?
Hocam merhaba, bir süredir Latince öğreniyorum ve iki farklı kaynağım var, Filiz Öktem’in Uygulamalı Latin Dili ve Benjamin L. Doodge’nin Latin for Begginers kitapları. Latin for Beginners kitabında bazen -i harfi ī, a harfi ā olarak veriliyor ve uzun ses anlamına geldiği söyleniyor, Uygulamalı Latin Dili’nde ise böyle bir ayrım yok, -ā harfinin kullanıldığı yerlerde de -a olarak kullanılmış. Acaba bu bir eksiklik midir ve kelimelerin çekimlerini bu şekilde öğrenirsek sorun teşkil eder mi?
Merhaba, bu işaret, belirttiğiniz gibi harfin uzun okunacağını gösteriyor ve öğrencilerin okunuşları öğrenebilmesi için gramer kitaplarında kullanılıyor. Çekimle hiçbir ilgisi yok, Latince metinlerde böyle bir işaretle karşılaşmayacaksınız.
Yanıtınız için teşekkür ederim hocam, kolaylıklar dilerim.
Murat Bardakçının latince kitabı tanıtırken ki yazınızda Zeki Perekin kitabını yerden yere savurup burada birinci kaynak göstermişsiniz hic anlayamadım doğrusu hangisine güveneceğiz şimdi
Bahsettiğiniz Bardakçı’yla ilgili yazıda Perek’in kitabını eleştirmedim, yazıyı tekrar okuyun.
Merhaba, İngilizce bir video serisinden Latince öğrenmeye başlamıştım ama serinin devamı gelmedi, şimdi belli bir Latince seviyesinde kaldım ve devamını başka kaynaktan getirmekte zorlanıyorum. Her ne kadar başka kaynaklardan da çalışıp belli bir ilerleme göstersem de, bulduğum kaynakların önceki kadar düzenli bir sırası yok.
Ne yapabilirim?
Merhabalar
Latince öğrenmek istiyorum ve Filiz Öktem’in Uygulamalı Latin Dili kaynağına sahibim. Acaba Latince dilindeki eserlere örnek verebilir misiniz? Teşekkürler..
Paylaştığınız kaynaklar için çok teşekkürler.
paylaşım için teşekkürler, ben cengiz çakmakla ilgili entrynizden geldim buraya.dediğiniz dikkatimi çekti ben de onun seçmeli dersini alıyorum ve çok merak ettim. kendisiyle ilgili düşüncelerimin oturması adına cevaplarsanız sevinirim
Merhaba, latince ögrenirsem roma yazılarını okuyabilir miyim teşekkürler 🙂
biliyorsunuz latince çok geliştirlip değiştirildi şimdi latince ögrensem roma yazılarını vs okuyabilri miyim?
Hocam ben SAT sınavına girmek istiyorum ama ingilizceyi az buçuk biliyorum ve latinceyi bilmenin ingilizce gibi dilleri için çok faydası olduğunu duydum. Sadete gelirsem ne kadar latince bilmem gerekir ki ingilizceyi unutmayacak şekilde öğrenebileyim? Ve şimdiden teşekkürler.
Merhabalar Cengiz Bey,
Latinceye başlamak istediğim için kaynak bakarken internette sizi buldum. Latince öğrenmek isteyenlere başlamaları için pek çok kaynak önermişsiniz. Kaynaklardan 2 tanesini fiziksel alacağım, tarayıp internet arşivine aktardığınız “Faruk Zeki Perek, Tercümeli Latince Grameri 1-2 ve 3” kitaplarına ise 1-2 ay kadar önce archive.org’tan ulaşmıştım ama indirmemiştim, şimdiyse ulaşamıyorum.
Sözün özü bir şekilde bu 3 kitaba ulaşma imkanım ya da sizin tekrar yükleme imkanınız var mı? Zahmet olacağını biliyorum ve zaten çok yardımcı olmuştunuz ancak eğer halledebilirseniz benim için inanın çok faydalı olacak (yaşasın bencillik)…
Youtube’a geri gelmenizi kutlarım, çok sevindim.
Okuduysanız teşekkür ederim.
Kendinize çok iyi bakın,
Sağlıcakla kalın.
Merhaba,
Perek’in Tercümeli Latince Grameri 1-2 ve 3. ciltlerine ulaşılamıyor. Linki yenileyebilir misiniz? Kolay gelsin.
tercc3bcmeli-lc3a2tince-grameri-faruk-zeki-perek.pdf erişimi için tıklayın
Bu sadece birinci kitap mı acaba?
Hocam merhaba,
“Alova, Latince Türkçe Sözlük, Sosyal Yayınlar, 2013” bu kaynağın 1995 baskısı da kullanılabilir mi? Güncel baskı ile 1995’te yayımlanan baskı arasında bir fark var mı sizce?
Bilgiler için teşekkürler. Ben lisede üç yıl latince okumuştum ama hiçbir şey hatırlamıyorum. Ama kitabımız Azra Erhat’ın gramer kitabıydı. Yukarda bahsetmemişsiniz. Zannederim artık bulunmuyordur. Ama söylediklerinizi araştıracağım.