Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Hatay’da bulunan mozaikte ne yazıyor? Bir gramer analizi
A. GİRİŞ
Geçen gün bir arkadaşım vatzaptan benimle Hatay’da üzerinde “Neşeli ol, hayatını yaşa” yazan bir mozaik bulunduğu yönünde bir haber paylaştı ve üzerinde yazan yazının haberde geçtiği gibi olamayabileceğini belirterek benim fikrimi sordu. Evvelce haberin başlığını farklı sitelerde gördüysem de, merak edip bakmamıştım. Arkadaşımın paylaştığı siteye girdim ve gerçekten de mozaikte haberde iddia edilen cümlenin yazmadığını gördüm, bunun üzerine şu tiviti attım:
Hatay’da bulunan mozaikte sadece “neşeli, mutlu vs.” anlamında εὐφρόσυνος yazıyor, “neşeli ol, mutlu yaşa” değil. pic.twitter.com/nt356TUq7e
— C. Cengiz Çevik (@jimithekewl) 23 Nisan 2016
Önce haber linkinde paylaşılan fotoğrafa istinaden mozaiğin şu olduğunu sandım:
Ancak daha sonra başka bir fotoğrafta, bu karenin yanında ikinci bir kare olduğunu daha gördüm:
Daha sonra bazı facebook sayfalarında ve twitter’da konunun tartışıldığını ve Yunanca bilen birçok kişi ilk karede “Neşeli ol, hayatını yaşa” yazıyor olamayacağını belirtmiş olmasına rağmen, popüler haber sitelerinin yönlendirmesiyle bu yanlış bilginin yayılmaya devam ettiğini gördüm. Daha sonra bana Murat Bardakçı’nın “Hatay’da çıkartılan mozaikteki yazı acaba doğru mu okundu?” başlıklı yazısını pasladılar. Daha yazının üstündeki bold ile yazılmış kısımda şu cümleyi gördüm: “İfade, sol panelde görülen iskeletin üzerindeki satırlar ile birbirini tamamlamakta ve ‘Acele ile yediğin yemeğin zevkini ölüm ile alırsın’ şekline gelmektedir.” İçerikte de doğal olarak aynı görüş savunulduğundan, kapattığım defteri yeniden açarak bu konuyla ilgili kendi görüşümü buraya da aktarmak ve bana göre yanlış olan tüm okumaları düzeltmek istedim, bu yazının yazılma amacı budur.
B. GRAMER ANALİZİ
Öncelikle mozaikte görülen yazıları tespit edelim:
İskeletli birinci karede: εὐφρόσυνος
İkinci karede: τρεχέδιπνος ἄκαιρος
Yunanca ifadeleri bağlamı da göz önünde tutarak çözmeye çalışırsak LSJ‘ye göre ilk karedeki εὐφρόσυνος ilk anlamı “neşeli, mutlu”, ikinci anlamı ise “neşeli, mutlu kılan” olan bir sıfattır. Sözlükte özellikle de kelimenin “neşeli, mutlu, neşeli, kılan, mutlu kılan” vb. anlamlara sahip olan εὔφρων‘la kökensel ilişkisine dikkat çekilerek “esp. of a banquet” denmiş, yani “özellikle de ziyafetle ilgili olarak”. εὐφρόσυνος bir sıfat olduğu için ziyafet ya da şölende, yani bir şekilde gösterişli bir yemekte “neşeli olan” ya da “neşeli kılan” bir unsuru nitediği düşünülmek zorundadır. Karede bir iskelet görüyoruz, yanında da şarap testisi ve sanırım çörek. Neşeli olan iskelet olabilir, neşeli kılan ise yanındaki yemek nesneleri ya da bizatihi yemeğin kendisi. Tümüyle gramere dayanırsak yapabileceğimiz en makul açıklama budur.
İkinci karede yazan τρεχέδιπνος ἄκαιρος yazısını ilkin telefondan baktığım için küçük ekranda yanlış okumuştum. Daha sonra uyarı üzerine doğru bir okuma yapabildim. İlk kelime τρεχέδειπνος‘un iota’sı (ι) düşmüş halidir, ortografik bir deneyim olarak bu tür “epsilon-iota” çiftseslisindeki iota’nın düşmesi özellikle de geç dönemde sık görülür, ancak klasik dönemde genelde çiftseslilik korunur. LSJ‘de τρεχέδειπνος‘un ilk anlamı “bir ziyafete koşan”dır. Kelimenin bu anlamda kullanıldığı yer olarak Plutarkhos’un Quaestiones Convivales adlı eserinden bir örnek (2.726a) verilmiş, aşağıda sarılı kısımdan örneği görebilirsiniz, ancak bir üstteki dizede de aynı kelime kullanılıyor:
Plutarkhos’un kelimeyi hangi bağlamda kullandığını ortaya koymak için ilgili bölümden küçük bir çeviri yapayım:
“Benim küçük oğullarım, tiyatrodaki müzikli gösteride oldukça uzun bir süre geçirdikten sonra ziyafete çok geç gelebildi ve Theon’un oğulları da dalga geçerek onlara şu tür sıfatlarla takıldılar: “ziyafeti durduranlar” ve “alacakaranlık yiyicileri”. Oğullarım da kendilerini korumak için, sert cevap verecekler ya, onlara “ziyafete koşanlar” diye seslendi. Ziyafette bulunan daha yaşlı olanlardan biri de dedi ki, “ziyafete koşan” biri ziyafete geç kalan biridir. O geciktiğinde, sahneye girebilmek için yürümez de adeta koşturur.”
Burada “ziyafete koşanlar” ve “ziyafete koşan” diye çevirdiğim kelime, mozaikte olduğu gibi, τρεχέδειπνος‘tur. Bununla birlikte muhtemelen ya İ.S. 17-350 arasında ya da İ.Ö. 5. yüzyılda yaşamış olan Alkiphron ismindeki bir Yunan sofisti de τρεχέδειπνος‘u kişileştirerek onun ağzından bazı kurgusal mektuplar (3. kitapta) yazmıştır. Alkiphron’un resmettiği Τρεχέδειπνος yakınındaki ziyafetleri kaçırmayan parazit bir kişiliktir, yani başlangıçta “ziyafete koşan” τρεχέδειπνος sıfatı Alkiphron’un kaleminde “ziyafetleri kaçırmayan parazit” ismine dönüşmüştür. Peki, ikinci karedeki ἄκαιρος kelimesinin anlamı nedir? LSJ‘ye göre ilk anlamı “vakitsiz, zamansız, geç kalan”, ikinci anlamı pejoratif olarak bir kişiye dönük “açgözlü, doymaz, sürekli isteyen”, üçüncü anlamı “bir şey yapmaya uygun olmayan”dır. İkinci karede τρεχέδιπνος ἄκαιρος‘u yan yana görüyoruz, dolayısıyla değişeni τρεχέδιπνος olan iki ihtimal beliriyor: (1) τρεχέδιπνος da sıfattır ve iki sıfat yan yana gelip meçhul bir özneyi “vakitsiz, ziyafete koşan” ya da “açgözlü ziyafete koşan” şeklinde niteler. (2) Τρεχέδειπνος Alkiphron’un kişileşmiş figürü gibi bir isimdir, ἄκαιρος sıfatıyla tamlamaya katılır ve son kertede “geç kalan Τρεχέδειπνος” ya da “açgözlü Τρεχέδειπνος” gibi bir anlam verir.
Görüldüğü üzere ἄκαιρος‘un geç kalmayı mı, yoksa açgözlü olmayı mı imlediği şeklinde tali bir sorun da doğmaktadır.Bu sorunun çözümünün ikinci karedeki Güneş saatinde yattığını düşünüyorum, zira karedeki adam saati gösteriyor, dolayısıyla vakti belirlenmiş olan bir ziyafete geç kalmış olmaktan dolayı kaygılandığını düşünebiliriz. Keza Alkiphron’un mektuplarından birinde de benzer şekilde Τρεχέδειπνος (parazit) ziyafet saatini kaçırmış olmaktan kaygılanır, dahası Plutarkhos’tan çevirdiğim parçanın sonunda da, görüleceği üzere, ziyafete koşanın gecikmesine dikkat çekilir. Bu elbette Τρεχέδειπνος‘un “açgözlü” olmadığını göstermeyen literatür dayanağıdır, ancak en azından saatin açgözlülükten ziyade geç kalmayı daha fazla betimlediğini düşünüyorum.
Bununla birlikte yukarıdaki gramer analizine binaen Bardakçı’nın yazısında bahsettiği uzmanların “Acele ile yediğin yemeğin zevkini ölüm ile alırsın” şeklindeki okumasının doğru olmadığını düşünüyorum. Bir kere burada “acele yemek” olgusuna işaret edilmiyor, sadece yukarıda da gösterdiğim gibi muhtemelen “geç kalma”durumu ifade ediliyor. Sık karşılaştığımız mozaikte “Neşeli ol, hayatını yaşa” yazdığı yönündeki varsayıma ise artık hiçbir şey dememe kararı aldım.
Ne yazık ki mozaiğin bağlamı tam olarak çözülememiş durumda, üçüncü karedeki yazı ya da semboller bir şekilde anlaşılabilirse, daha net bir bağlamdan söz edilebilir. Ayrıca burada sadece “mozaikte ne yazıyor” sorunuyla ilgilendiğimi, bu çerçevede gramer ve kısıtlı bir ölçüde literatür incelemesi yaptığımı hatırlatırım, buna yapılacak katkılara açığım, yorum olarak aşağıya bırakılabilir.
4 comments on “Hatay’da bulunan mozaikte ne yazıyor? Bir gramer analizi”
Bir Cevap Yazın
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
The second picture is different. It says, ΠΕΧΕΔΙΠΝΟΣ. In modern greek it doesn’t have any meaning cause even if we can understand the words we cannot always understand the meaning. The expresion and the meaning of each word in ancient Greek is usually different. It may be similar but sometimes the way they said it means something totally different.
I saw the post in Greek news. In the second picture a man shows a sun-clock and the total translation is that he is trying to be for lunch in the correct time without being late tongue ifade simgesi (too much Greek here hahaha) .
From the word the only think that i understand is ΔΙΠΝΟΣ because ΔΕΙΠΝΟΣ in Greek is the lunch.
Anlam açık değil gerçekten de. Birkaç kere sesli okudum ama yine bir şey anlaşılmıyor. Kolay gelsin.
”neşeli kadın” cynoc jinokoloji kadın sağlığı örnek
diger resimde” kolum yoruldu kapıtokmağını onurlandırmak ”
selamlar
gokhan demir
Geri bildirim: 'Neşeli Ol Hayatını Yaşa' Mozaiği (Tüm Detaylar) - Döküntü Net