Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Presokratik felsefede Güneş ve Ay tutulmalarıyla ilgili fragmanların kısa bir dökümü
Daha önce blogda “Presokratik felsefede meteorolojiyle ilgili fragmanların kısa bir dökümü“nü paylaşmıştım. Bugünse, ABD’den izlenebilecek olan 21 Ağustos 2017 tam Güneş tutulması vesilesiyle yine presokratik felsefede Güneş ve Ay tutulmalarıyla ilgili fragmanların bir dökümünü yapmak istiyorum. Bununla birlikte günümüze kanıtı ulaşan tutulmalarla ilgili görüşlerin ve metinsel dayank olmasa da aynı konuda olası fikir yürütmelerin altyapısına dair “fikir vermesi için” aynı filozoflara ait olan Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirleri de paylaşacağım.
- Eski İonya Filozofları
1.1. Anaksimandros
Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirler
(Yunan felsefesinde) Gezegenlerin büyüklüğünü ve mesafelerini ilk kez Anaksimandros araştırmıştır… Güneş ile Ay’ın büyüklüğü ve mesafesi, görülüp anlaşılmalarını sağlayan tutulma olayı sırasındaki gözlemler sayesinde bilinebilmektedir. (Simplicius, In Aristotelis De caelo commentaria 471)
Güneş’in çevresindeki çember Dünya’nın 27 misli, Ay’ın da 19 mislidir. (Hippolytus 1.6.5)
Güneş’in kendisi Dünya kadardır, ancak sahip olduğu hava deliğini kendisine sağlayan ve kendisini taşıyan çevresindeki çember Dünya’nın 27 mislidir. (Aetius 2.21.1)
Güneş tüm yıldızların üstünde bulunuyor, onu aşağıya doğru sırayla Ay, sabit yıldızlar ve gezegenler izliyor. (Aetius 2.15.6)
Tekerlek biçimindeki Güneş ışık yayıyor… Güneş bir trompetten, bir körükten çıkar gibi, içi boş ve dar bir yerden ışık yayıyor. (Achilles 19)
Güneş araba tekerleğine benzeyen bir daireymiş, ateşle dolu olan içi boşmuş ve bir yerindeki körük gibi bir açıklık sayesinde ateşin oluşmasını sağlıyormuş. (Aetius 2.20.1)
Ay tutulması
Ay araba tekerleği gibi bir dairedir, Güneş gibi, onun da ortası boş ve ateş doludur, yine Güneş gibi tek bir hava deliğine sahiptir. Ay tutulması tekerleğinin dönüşüne uygun şekilde olur (dönüşünden kaynaklanır). (Aetius 2.25.1)
Ay tutulması ateşin çıktığı hava deliğinin tıkanmasıyla meydana gelir. (Aetius 2.24.2)
1.2. Anaksimenes
Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirler
Anaksimenes’e göre Güneş, Ay ve diğer yıldızlar aslında yeryüzünden oluşmuştur (başlangıçta Dünya’daki gibi bir yeryüzüne sahiplerdi). Bu nedenle Güneş’i yeryüzü diye tanımlar, ancak ona göre Güneş çok hızlı hareket ettiğinden ısındı ve bugünkü yanma durumuna geldi. (Ps.-Plutarchus, Stromateis 3)
Yeryüzü yassı biçimindedir ve havada yüzer, ateşten oluşan Güneş, Ay ve diğer yıldızlar da yassı biçimleri nedeniyle havada yüzer. (Hippolytus 1.7.4)
2. Kolophonlu Ksenophanes
Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirler
Nemli buğudan oluşan ateş parçacıkları Güneş’i meydana getirmiştir. (Aetius 2.20.3) Bkz. Hippolytus 1.14.3.
Ateş parçacıkları sönünce Güneş batıyor. (Aetius 2.24.4)
Ay yoğunlaşan bir bulut kütlesidir ve kendine ait bir ışığı vardır. (Aetius 2.25.4; 28.1)
Ay’ın her ay ortadan kaybolmasının nedeni sönmesidir. (Aetius 2.29.5)
Yeryüzünün enlem, kesim ve bölgelerine göre pek çok Güneş ve Ay vardır. (Aetius 2.24.9)
3. Empedokles
Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirler
Güneş çok büyük bir ateş kümesiymiş ve Ay’dan büyükmüş. (Diogenes Laertius 7.77)
Güneş’in yörüngesi evrenin sınırını oluşturur. (Aetius 2.1.4)
Güneş’in yeryüzüne mesafesi Ay’a olan mesafesinin iki katıdır. (Aetius 2.31.1)
Yuvarlak, yabancı bir ışık dönüyor yeryüzünün etrafında. (Fr.45)
Güneş tutulması üzerine
Güneş tutulması, Ay Güneş’in altından geçtiği için oluyormuş. (Aetius 2.24.7)
Ay üzerindeki Güneş’in ışınlarını engelledi ve yeryüzünde parlak gözlü Ay’ın genişliği kadar bir yeri kararttı. (Fr.42)
4. Anaksagoras
Güneş ve Ay’la ilgili birtakım ön-fikirler
Güneş kor halinde bir kütledir ve Peloponnesos’tan büyüktür. Ay’da bölgeler, dağlar ve vadiler vardır. (Diogenes Laertius 2.8)
Güneş bir taş kütlesi, Ay da topraktır. (Platon, Apologia 26D)
Ay’ın kendine özgü bir ışığı yoktur, o ışığını sadece Güneş’ten alır. (Hippolytus 1.8.8) Bkz. Platon, Cratylus 409a-b.
Güneş ve Ay tutulması üzerine
Yeryüzü Ay ile Güneş’in arasına girdiği zaman Ay tutulması, Ay, Yeni Ay sırasında Güneş ile yeryüzünün arasına girdiği zaman da Güneş tutulması olur. (Hippolytus 1.8.9)
Ay tutulması -yeryüzü, Ay ile Güneş’in arasına girince- Ay yeryüzünün gölgesinde kaldığı ve büyük bir bölümü örtüldüğü için meydana geliyor. (Achilles, Aratus 59a77)
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
