Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
(10) Bir Latinceden çevirememe örneği: Stilus’lar ve tabula’lar…
Öncelikle diğer Latinceden çevirememe örnekleri için bkz. https://jimithekewl.com/latincesux/
Yukarıdaki Latince dörtlük ve çevirisini A. Pagden’in Avrupa Fikri’nden (Ayrıntı, 2010: 102) aldım. Metnin çevirmenleri Rahmi Öğdül ve Mesut Varlık. Anlaşılacağı üzere kötü bir çeviriyle karşı karşıyayız, buna karşın kitabın genel olarak iyi çevrildiğini, akıcı ve anlaşılır olduğunu söyleyebilirim. Evvelce başka bir sayfada bu tür çevirilerdeki Latinceden yapılmış olan çevirilerdeki hataların sadece metni Türkçeye çeviren<ler>e değil, aynı zamanda ya da tek sorumlu olarak sadece kitabın yazarına ait olabileceğini belirtmiştim, şöyle ki yazar başka bir dilde yazdığı kitabında Latince alıntıyı yanlış çevirir, dolayısıyla metni Türkçeye çeviren de o hatalı çeviriyi temel alarak bizi hatalı çevirinin doğru çevirisiyle muhatap edebilir. Aşağıda da göstereceğimiz üzere, burada ele aldığımız örnekte de bu durum geçerlidir, hata metnin asıl yazarına aitmiş gibi duruyor. İnceleyelim.
stilus nam et tabule
sunt feriales epiule
et Nasonis carmina
vel aliorum pagina
Resimde de görüleceği üzere metnin Türkçesinde şöyle çevrilmiş dizeler:
Kalem ve mürekkep ve güzel yazı defteri,
nasıl da cenazeyi andırıyorlar;
Ovid’in şarkıları, çağa göre ne de sıkıcı,
daha bir sürü başkasının sayfası var.
Metnin aslında ise Latince dizeler ve İngilizce çevirisi şöyle görünüyor:
Öncelikle tabule ve epule‘nin, tabulae ve epiulae‘ın muhtemelen şiirsel bir uyum için bir harf düşürülmüş olan bir formudur. Dizeleri sırasıyla incelersek, “stilus nam et tabule” dizesini “zira kalem ve yazı tahtası (=tablet)” şeklinde çevirebiliriz, İngilizce ve Türkçesinde Latincesindekine göre fazlalık olduğunu görüyoruz, İngilizcesinde “ink”, doğal olarak Türkçesinde de “mürekkep” eklenmiş. Anlaşılan yazara kalem yetmemiş, içindeki mürekkebi de saymak istemiş. Çevirmenin bir kabahati yok, muhtemelen fazlalık olup olmadığını bile düşünmeden, gördüğünü çevirmiş.
İkinci dizedeki sorun, bana kalırsa, daha büyük, zira sadece bu değil tüm dizelerdeki manayı altüst etmiş, şöyle ki: İngilizcesi “How funeral they look”, Türkçesi “nasıl da cenazeyi andırıyorlar”. Buradaki sorun “feriales epiul<a>e”nin “cenaze” olarak çevrilmiş olmasında, oysa burada “tatil, festival, eğlence günleri” anlamındaki feriae‘dan türemiş olan ferialis sıfatının çoğulu bulunuyor, sıfat aitlik ve özgülük anlamında, yani “tatil, festival, eğlence günlerine ait, özgü” olarak düşünülebilir. Epul<a>e ise “pahalı yemek, şölen yemeği, ziyafet” anlamındaki epula‘nın (epulum olarak da kullanılır) çoğulu. Dolayısıyla “feriales epul<a>e” olsa olsa “tatil / festival ziyafeti” olarak düşünülebilir, görüldüğü üzere İngilizcesindeki “cenazeye özgü” anlamına gelen funereal sıfatı tümüyle alakasızdır. Kaldı ki, bu bir öğrenci şiiridir ve buraya (ve esas metne) alınmayan önceki dörtlüklerden birinde de “dies festus hodie!” denir, “bugün tatil/festival günü”. (Bkz. Codex Buranus, “Dies Academicus”)
Yazarın hangi düşünceyle böyle bir çeviri yaptığını anlamadım, Türkçesinde de ilk dizede olduğu gibi İngilizce çeviri takip edilmiş ve doğal olarak hatalı çevirinin nispeten doğru çevirisi olmuş. Ancak ikinci dizede “sunt” da esas metinde ve dolayısıyla Türkçesinde yanlış okunmuş, basitçe “olmak” (esse) fiilinin praesens zamanda üçüncü çoğul kişisi olan sunt (onlar-dır), İngilizcesinde “(how) look”, Türkçesinde “andırıyorlar” olmuş. Oysa dizedeki tam mana şudur: “Kalem ve yazı tahtası, tatil ziyafetidir”, herhangi bir andırma yoktur, sadec bir şeyin başka bir şey olarak betimlenişi vardır.
Üçüncü dizede de ekleme var, “Nasonis carmina” basitçe “Naso’nun şiirleri”dir. İngilizcesinde Naso, Ovid olmuş, doğal karşılıyoruz, zira “Naso” Ovidius’un cognomen‘idir. Çevirmenlerimiz ve yazarlarımız genelde Latince isimlerin ikinci dildeki karşılıklarını kullanma eğiliminde olduğundan, buradaki Türkçe çeviride de “Ovid’in şarkıları” denmiş, malum şaire Ovidius dense daha iyi olurdu ama esas metin İngilizce olduğundan göz yumalım. Sorun bu dizedeki “how dull with age” eklemesinde, zira Latincesinden de anlaşılacağı üzere, dizede başka bir ifade yok. Haliyle Türkçeye çevirenler de ilgili eklemeyi es geçmemiş, esas metni en az kayıpla Türkçeleştirme gayreti bağlamında bu bir sıkıntı değil ama son kertede Latince dize bire bir aktarılmamış oluyor.
Son dize nispeten iyi. “vel aliorum pagina” dizesini “ya da / daha başkalarının sayfası” şeklinde çevirebiliriz, İngilizcesinde “still more any other’s page”, Türkçesinde “daha bir sürü başkasının sayfası var” karşılıkları bulunuyor, üç aşağı beş yukarı anlam aynı.
Bu vesileyle yeni eğitim döneminin (2016/17) eli kalem ve defter tutan tüm öğrenciler ve öğretmenler için hayırlı olmasını dilerim.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
