Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Bir Etrüsk figürü olan Tarchon üzerine kısa bir döküm
Malumunuz, “Etrüskler Türk müydü?” sorusu güncelliğini yitirmiyor. Kültürel, coğrafî ve dilsel benzerlik verileri üzerinden kimileri bu soruya olumlu yanıt vermeye teşne görünüyor. Bu, kişisel olarak layıkıyla inceleyebildiğim ve doğrusunu söylemek gerekirse ilgimi çeken bir konu değil, seneler içinde karşıma çıkan verileri ve yorumları okumakla yetiniyorum.
Nispeten ilgimi çeken varsayımsal bir dilsel bağ var, o da büyük ölçüde efsanevî olarak bildiğimiz iki Etrüsk figürünün, Tarchon (ya da Tarcho) ve Tarquinius‘un Türk efsanelerindeki Tarkan ismiyle olan benzerliğidir. Bir arkadaşımız söz konusu Etrüsk isimlerinden Tarchon‘un Tarkan ile olan bağlantısını sorunca, daha önce Tarchon üzerinde hiç durmadığımı farkettim. (Başka bir bağlamda da olsa Tarquinius‘la ilgili olarak “Cicero’nun De Re Publica’sındaki Krallık Dönemi Anlatımının Analizi” başlıklı makaleme bakılabilir.) Kaldı ki Aeneis‘te de karşıma çıkan bir figürdür kendisi. Tarkan‘la dilsel ya da tarihsel bağı olup olmadığı konusunu es geçerek biraz kendisinden bahsetmek istiyorum, Tarkan hakkında bilgisi olanlar benzerlik ya da bir alaka bulursa, alta yorum olarak ekleyebilir.
Tarchon Lydia kralı Atys ile Callithea‘nın oğlu olan Tyrrhenus‘un (Yunancası Τυρρηνός ya da Τυρσηνός) oğlu ya da ikiz kardeşiydi. (Bkz. Herodotos 4.94) Kimilerine göre Tyrrhenus Hercules‘in oğluydu, bu açıdan bakıldığında Tarchon‘un soyu da Hercules‘e bağlanabilir. Bununla birlikte Tarchon‘un Tyrrhenus isminin başka bir formu olduğunu düşünenler de olmuş, bu bağlamda kuzey İtalya’ya yerleşimde rol oynayan Pelasg kahramanını imlediği varsayılmıştır. (Comp. Müller, Die Etrusker, vol. i.: 72) Buradaki varsayımlardan hangisi geçerli olursa olsun, son kertede Tarchon bir Etrüsk kahramanıdır. Sadece Tarquinia değil, aynı zamanda Mantua’nın ve Po Vadisi bölgesindeki diğer on bir büyük kentin kurucusu olarak düşünülen Tarchon, kehanet ilminin bir Etrüsk disiplini (Etrusca disciplina) olarak Roma’ya aktarılmasını sağlayan temel figürlerden biri olarak kabul edilir, kendisi bu bağlamda kahraman bir önder ya da kahin olabilir. Bu, Romalıların kendi kurumsal kökenlerini Etrüsklere dayandırdığı yönündeki aktarımlarla (Varro, De Lingua Latina 5.143; Plutarchus, Romulus 1.11) uyumlu bir varsayımdır.
Kahraman bir kahin olmasa bile, kurucusu olduğu Tarquinia’da, kehanetin yüzlerce yıl kullanılacak şekilde yöntemsel olarak halka öğretildiği bir döneme adını verdiği düşünülebilir. Şöyle ki, bir gün bir köylü (geç bir kaynak olarak altıncı yüzyılda yaşamış olan Johannes Lydus’a göre onun Tarchon‘un kendisi olduğu da söylenir) kazdığı topraktan Tages isminde bir oğlan doğmuştur. (Cicero, De Divinatione 2.50 vd.) Bu oğlanın baştanrı Iuppiter‘in soyundan geldiğine ya da kimilerine göre Hercules ile Minerva’nın çocuğu olduğuna inanılır. (Tages‘in tanrısal soyuna ilişkin eski ve kapsamlı bir analiz için bkz. Braun, “Tages und des Hercules und der Minerva heilige Hochzeit”, 1839, pdf) Yine bu oğlanın yaşlı bir insan bilgeliğine sahip olduğu ve diğer Etrüsklere kehanet ilmini öğrettiği söylenir. Anlatılanlara göre o, bu ilmi öğretirken, tektanrılı dinlerin peygamberleriyle ilgili anlatımları andıran bir şekilde, tüm Etrüskleri etrafında toplamış ve öğretecekleri bitince çok geçmeden ölmüştür. Latince kaynaklarda geçtiğine göre Etrüskler Tages‘in anlattıklarını yazmışlar, on iki kitap (Libri Tagetici) kadar tutan bu yazılar günümüze ulaşmamıştır. (Anlatımlar için bkz. Cicero, De Divinatione 2.23; Ovidius, Metamorphoses 15.588; Festus, s.v. Tages; Isidorus, Origines 8.9; Servius, Ad Aeneidos 6.808.) Karş. G. Bonfante ve L. Bonfante, The Etruscan Language: An Introduction, 2002: 10.
Ancak kimi kaynaklarda da Tages‘in değil, Tarchon‘un iki kehanet yöntemini bulduğu belirtilir: Buna göre (1) hayvanların iç organlarına, (2) göğün belli bölgelerine bakma yöntemini geliştiren Tarchon‘dur. Tarchon’un da, doğuştan bilge olduğunu imleyen bir anlatıya göre (Strabon 5.219), beyaz saçlı doğduğu düşünülürse, Tages’in çocuk görünümlü yaşlı bilgeliği varsayımı üzerine, zaman içinde Tarchon ile Tages‘in aynı imge üzerinden benzeştiği, belki de aynı kişi olarak düşünüldüğü iddia edilebilir. Bkz. G. Dennis, The Cities and Cemeteries of Etruria, 1848: 373, n.7. Karş. M. Pallottino, “Uno specchio di Tuscania e la leggenda Etrusca di Tarchon”, Rendiconti della R. Accademia... 6.6, 1930: 49-87.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
