Kim bu Polybius?

Megalopolis’li Polybius (Yun. Πολύβιος, İ.Ö. 2. yüzyıl) Eskiçağ’ın önemli tarihçilerinden biridir, onu önemli kılan öncelikli olarak daha önce denenmemiş olan evrensel içerikli bir tarih eseri yazmaya girişmiş olması ve yine daha önce yapılmadığı üzere Roma’nın yükselişini kuramsallaştırmaya çalışmış olmasıdır. Eserinde de belirttiği gibi, Polybius’u bu eseri yazmaya iten temel güdü küçük bir devletin yani Roma devletinin 53 yıl gibi kısa bir sürede (İ.Ö.220-167 arası) nasıl hızlı bir şekilde büyüyüp neredeyse cihan hakimiyetini sağlamış olduğunu göstermektir. Eserdeki kronoloji İ.Ö.167′ ile sona ermez, İ.Ö.147’ye kadar gider, bunun nedeni Roma’nın bu sene içinde iki rakip medeniyeti tam anlamıyla dize getirmiş olmasıdır, bunlar Achaia yani Yunan ve Kartaca medeniyetleridir, Roma askerî gücü Kartaca ve Corinthus kentlerini yakıp yıkmıştır. (Bu konuyla ilgili olarak bkz. Roma Yunan’ın ahlaksızlığını alınca…)

Tarih olarak tam emin değilsek de, İ.Ö. 200 yılında, bir Peloponnesus kenti olan Megalopolis’te, bir Yunan ailesinde  doğduğu kabul edilen Polybius iyi bir tarihçinin siyasî ve askerî meseleleri çok iyi bilmesi gerektiğini düşünüyordu, bunda içinde doğduğu Yunan kültürünün ve ailesinin rolü olmalı. Babası Lycortas Yunan kentleri birliğine (Achaia Birliği) defalarca önderlik etmişti, Polybius küçük yaştan itibaren bürokrasi, siyaset ve askeriyeyle içli dışlı olduğunu düşünebiliriz. Aldığı ilk resmî görev, kayıtlara göre muhtemelen 18 yaşındayken, Philopoemen’in cenaze töreninde onun küllerini taşımak olmuştur. 2 sene sonra ise Mısır hükümdarı 5. Ptolemaeus’a gönderilen Yunan elçileri içinde yer almışsa da, hükümdarın ölümüyle birlikte görevi de hemen sonlanmıştır. Sonra, İ.Ö.170-169’da Achaia Birliği’nde vekillik görevi üstlense de, Roma’nın bölge siyasetindeki egemenliği neticesinde buradaki görevi de kısa süre içinde sonlanmıştır.

Polybius’un gençliği ve ortayaşlılığı Akdeniz’deki Roma egemenliği dönemine denk gelmiştir, siyasî iklim gereği buradaki özellikle de Yunan unsurlar, kent-devletleri ve oralarda yaşayan kültürlü insanlar Roma’ya ya dost ya da düşman olacaklardı, arada durmanın imkanı yoktu. Polybius da bu yüzden Roma karşısında güç durumda bulunan Achaia Birliği tarafından Roma consul’ü Q. Marcius Philippus’a askerî danışma ekibi içinde yollandı. Philippus galip tarafın temsili olan, onurlu bir Romalı olarak bir Yunan ekibin kendisine danışmanlık etmesini istememiş ve bu teklifi reddetmiştir, bütün ekip Yunan kentlerine geri dönerken, içlerinde sadece Polybius consul’ün yanında kalmıştır. Onun yanında tam olarak ne yaptığını bilmiyoruz, ihtimal o ki, consul’e, onu ikna ederek askerî danışmanlık yapmıştır.

Polybius kendi ülkesinde siyasî ve askerî sahada doğru dürüst bir kariyer edinememişse de, dönemin Italia’sında tanınır olmuştur. Romalılar ona bir eyalette değil, bizzat Roma’da kalma imkanını tanımıştır. Dünyanın evrensel tarihini yazmayı isteyecek biri için bu büyük bir nimettir, zira Yunan kentlerinden birinde kalıp dönemin egemen gücü Roma’nın yükselişini yazabilme imkanı yoktur, bunun için en uygun yere yani bizzat Roma’ya yerleşebilmiştir. Roma’da olmak demek, o vakit, Roma’nın önde gelen siyasî ve askerî figürleriyle yakından temas kurmak demekti. Bu Polybius’ için çok önemliydi, zira söz konusu figürler, yukarıda da söylediğim gibi, Roma’nın kısa sürede yükselişinin mimarları ya da en azından mimarlarının çok yakınlarıydı. Polybius burada önemli bir şahsiyet olan Aemilius Paullus’un iki oğluyla, Scipio ve Quintus Fabius Maximus ile yakınlık kurdu. İlk etapta bu yakınlığın nasıl kurulduğunu bilmiyoruz ama bildiğimiz şu ki, Polybius özellikle de Scipio’yla yakınlığını ilerletmiş, onunla her konuda fikirlerini paylaşır olmuştu. Hatta tarihçi Ammianus Marcellinus Polybius’un bir savaşta Scipio ile birlikte omuz omuza “kaplumbağa” (testudo) dizilişine katıldığını söyler. Kentte ve savaşta sürekli birlikte oldukları ise sık dile getirilmiştir. (Yine bkz. Roma Yunan’ın ahlaksızlığını alınca…)

Polybius’un sadece Roma’da kalmadığını biliyoruz. Örneğin güney Italia’daki Locri kentine gitmiş, Hispania’dan Italia’ya Hannibal’in rotasını izleyerek gelmiş ve Cebelitarık boğazı yanında Africa kıyısını gezmiştir. İ.S. ikinci yüzyılda yaşamış olan gezi tarihçisi Pausanias Polybius’un birçok Yunan kentine hizmet ettiğini ve buralarda kişiler tarafından, onun ölümünden sonra onun anısına heykeller yapıldığını anlatır.

Polybius’un yazdığı tarih eseri 40 kitaptan oluşur, 1-30. kitaplar arasında İ.Ö.167 yılına kadarki olaylar, 31-40. kitaplar arasında ise sonraki olaylar anlatılır. Bu 40 kitaptan sadece ilk 5’i günümüze tam olarak ulaşmıştır. 1. ve 2. kitaplar daha çok eserin önsözü hüviyetinde olup, Roma’nın Kartaca’yla olan ilk savaşı ile Hannibal savaşının (İ.Ö.264-220) başlangıcı sırasındaki olayları kabataslak olarak sunar. 3. kitap İ.Ö.216 yılını anlatır ve Hannibal’in Cannae’daki büyük zaferi ile sonlanır. 4. ve 5. kitaplar Yunan ve doğu Akdeniz coğrafyasındaki gelişmelerden söz eder. 6. Kitap eserin tarih boyunca en fazla okunmuş kitabıdır. Polybius büyük ölçüde günümüze ulaşmış olan bu kitapta bir tarihçiden ziyade bir siyaset bilimci olarak görünür: Üç siyasî rejimin (monarşi, oligarşi ve demokrasi) oluşum ve devinim sürecinden bahsederek, bu rejimlerin birbirine olan üstün yanlarından, hiçbirinin kendi başına “en iyi” rejim olamayacağından, herbirinin daha kötü bir rejime dönüşebildiğinden (monarşi=tiranlık, aristokrasi=oligarşi ve demokrasi=çete yönetimi) ve üçünü de kapsayan karma rejimin “en iyisi” olduğundan söz eder. Bu karma rejim Roma devletinde uygulanmakta olduğundan, Polybius’a göre, Roma en iyi devlet sistemine sahiptir.

Altıncı kitaptaki siyaset anlayışını Cicero’nun De Republica’sında da görüyoruz, hatta Macchiavelli de yüzyıllar sonra bu anlayışı irdelemek durumunda kalmıştır. Daha sonra bu siyaset anlayışı üzerinde duracağım.