Bir Latinceden çevirememe örneği…

Petronius’un Satyrica‘sı Türkçeye ilkin Hüsmen Tuğanay tarafından “Satirikon. Eski Roma’da Aşk ve Sefahat Hayatı” başlığıyla çevrildi (tabi ki çevirmek denebilirse), 1969 yılında Sanat Yayınları’ndan çıkan bu çevirinin (“çeviri denemesinin”) “Türk okuruna daha önce hiç tanınmamış bir eseri tanıtmak” gibi iyi niyetli bir niyeti olsa da kabul edilemez yanlışları ve eksikleri var, atlanan bölümler, yanlış aksettirilen manalar vs. hepsini buraya alıp irdeleme motivasyonum yok, konuya dikkat çekmek adına sadece bir tanesini paylaşmak istiyorum: 

34. bölümdeki örnek kısmın Loeb edisyonundaki Latincesi ve İngilizcesi ile birlikte Tuğanay’ın Türkçesini de görmektesiniz. Latincesinde “Mars aequum amat”, “Mars eşitliği [“düzlüğü / farksızlığı”] sever” denirken (İng. “Mars loves a fair field”) ilgili Türkçesinde “Meleklerin kanatları altında hepimiz eşitizdir” denmiş (pagan / putperestlik karşıtlığı sergileme amacındaki mütedeyyin bir yayınevinin aynı minvalde seyreden bir çevirmeninin işi olmadığından, dinsel artniyetliliğe hiç değinmeyeceğim), yazar Petronius’un mensup olduğu pagan  dünyasındaki “melek” algısı es geçilerek. Bu, Türkçe çevirideki onca eksik ya da yanlışlık yanında en masum örnek; en azından biri çıkıp da “çeviride aynı manayı vermiyor mu, ben denileni anlıyorum” diyebilir ve şöyle ekleyebilir: “ha Mars eşitliği seviyor, ha meleklerin kanatları altında hepimiz eşitiz.” Tuğanay çeviride ne kadar rahatsa, böyle bir yorum da o denli rahat olmuş olur, sadece kayda geçsin istedim. Savaş tanrısı da melek gibi bir şey sonuçta, yakından tanısanız seversiniz.

@addendum (Ocak 2012): Ankara Üniversitesi Latin Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden F. Gül Özaktürk’ün “Latince aslından” çevirisinde ise (Petronius, Satyricon, Dost Kitabevi Yayınları, 2003) durum şöyleymiş:

Latinceden (ya da “aslından”) çevrildiğinde aklın yolu hep birdir, iki, üç, dört, beş falan değildir.