Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Gece okyanustan mı gelir? (ruit oceano Nox)
Vergilius’un Aeneis‘inden devam ediyoruz. (Bkz. Sinon’un “Shawshank Redemption” kaçışı mı? [Eripui, fateor, leto me…]; “…nunc cassum lumine lugent” [Palamedes’in Savunması])
Troialılar Yunanların tuzağı olan tahta atı içeri alır ve düşmanlarının savaşmaktan yorulup kendi ülkelerine döndüğünü düşünerek kenti bir bayram yerine çevirir. Vergilius Aeneas’a “…quibus ultimus esset ille dies” dedirtir, “…meğerse <kentteki> son günümüzmüş” (2.248-249).
Gözünüzün önüne kuşatmanın kalkmasını kutlayan bir kent ahalisini getirin. Troialılar atı içeri alıp gün boyu düzenledikleri şenlikte yiyer, içer ve dans eder. Vergilius şenliğin detayını vermese de, Homeros’tan ve sonraki anlatımlardan bildiğimiz, Troialıların gece olduğunda bitip tükendiğidir. Vergilius bu noktada gece oluşuyla ilgili güzel bir mitolojik unsurdan bahsediyor. Başlıkta bir kısmı görülen Latincesiyle:
Vertitur interea coelum, et ruit oceano Nox,
Involvens umbra magna terramque polumque
Myrmidonumque dolos: fusi per moenia Teucri
Conticuere; sopor fessos complectitur artus.
(Aeneis 250-253)
Göğün değişmesi (vertitus… coelum) haliyle akşam olması demektir. Eskiçağ’daki popüler görüşlerden birine göre gökyüzü iki yarımküreye ayrılır, birinde gündüz aydınlığı, diğerinde gece karanlığı vardır. İlkin “dönüşmek” anlamındaki vertere fiilinin kullanılmasının nedeni, işte bu yarımküreler arasında yer değişime dikkat çekmektir.
Akşam da haliyle yerini geceye bırakır. Burada gecenin (Nox) gelişi “paldır küldür inme / çökme / yerleşme” (ruit) olarak betimleniyor, dahası anlatıma bakılırsa, bizzat okyanustan geliyor. Vergilius’un bu betiminin ardında yukarıda bahsettiğim yarımkürelerin tanrının Apollon’un sürdüğü bir gök arabayla doğudan (doğudaki okyanustan) yola çıkması fikri yatar.
Nox ya da Yunancasıyla νύξ (ilişkili olduğu Sanskritçesiyle nakta) mitolojide Chaos’un kızı ve yeraltı tanrılarından olan Erebus’un kızkardeşidir, ayrıca Aether’in (“eter” ya da “hava” diyelim) ve Hemera’nın (gündüz) annesidir. Nox Hades’in karanlığında ikamet eder, bu yüzden her günün sonunda göğe karanlık yarımküreyi hakim kılması aslında karanlığın ve dolayısıyla gecein ölümle olan mana irtibatını gösterir. Vergilius’unkine benzer bir anlatımı Ovidius’ta da görüyoruz (Metamorphoses 4.92):
Lux praecipitatur aquis, et aquis nox exit ab isdem.
Burada da gündüzü temsilen ışığın (lux) yine okyanusla eşitlenen sulardan (aquis) “paldır küldür geldiği” anlatılıyor, tek fark fiil olarak Ovidius’un praecipitare‘yi, Vergilius’un ise ruere‘yi tercih etmiş olmasıdır. Ardınan Ovidius gecenin de aynı sulardan çıktığını söylüyor, kullandığı fiil ise bir yerden ayrılmayı en basit şekilde dile getiren exire fiilidir.
Bu yarımküre hareketinin epik anlatımlara yerleştiğini, dahası Renaissance’a da uzandığını söyleyebiliriz. Örneğin İngiliz şair Milton’ın da benzer minvalde dizeleri var (Paradise Lost 4.52-55):
—– For the Sun
Declined, was hastening now with prone career
To the Ocean isles, and in the ascending scale
Of heaven the stars that usher evening rose;
Böylece ex oriente lux (ışık doğudan <yükselir>) ile göbek bağı bulunan, kafiyeli, gül gibi bir ex oriente / oceano nox kalıbını edinmiş oluyoruz. Aslında edinmişiz de, hatırlamış oluyoruz.
One comment on “Gece okyanustan mı gelir? (ruit oceano Nox)”
Bir Cevap Yazın
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
“bir gece sabaha karşı
en kilitli kapılarım açılacak
yalnızlığımdan çıkıp gideceğim
ne sensiz kalırsam korkusu
ne kitaplarda okuyup altını çizdiklerim
ne alkol tutabilecek beni
ne ölüm telaşı”