Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Latincede “Hayır” nasıl söylenir? Söylenebilir mi?
Başlıktaki soruyu bir arkadaşımız sormuş; malumunuz, referandumun ateşi herkesi sarmış durumda, soru da bu bağlamda önem kazanıyor. Bu soruya verilecek en temel cevap şu: Latincede, Türkçedeki “hayır” (ve “evet”) kelimelerini aynı işlevsellikle (İngilizcedeki no ve yes gibi) karşılayabilecek birer kelime yoktur. Bunların yerine, cümle ve diyalog içinde konuşmayı olumsuz ya da olumlu şekilde yönlendiren, söylenmiş önceki sözü olumsuz bir şekilde yadsıyan ya da olumlu şekilde destekleyen kelime kullanımları vardır.
Olumsuz olarak düşündüğümüzde non (arkaik kullanımı noenum, noenu), ne, neque vb. kelimeler vardır.
Non ve ne temelde, farklı cümle ve cümleciklerde fiili olumsuz yapar, İngilizcedeki not, Fransızcadaki non gibi: Örneğin dicit, söylüyor; non/ne dicit, söylemiyor. Benzer şekilde nec de kullanılabilir: nec scribit,yazmıyor.
Fiil dışındaki kelimelerin ve kelime gruplarının da olumsuzluğunu (“değil”liğini) gösterir: Örneğin non bonus, iyi değil; non bene, iyi bir şekilde değil.
Bununla birlikte cümlede vurguyu arttıran ya da diyalogda önceki ifadeyi güçlü bir şekilde onaylayan kelimeleri, zarfları tam ters şekilde olumsuzlarken kullanılır. Örneğin: ita, öyle; non/ne ita, öyle değil; tam, öyle, o kadar; non/ne tam, tam öyle değil; vero, kesinlikle, gerçekten; non/ne vero, kesinlikle, gerçekten değil; tamen, bununla birlikte; non tamen, bununla birlikte değil, yine de değil, henüz değil. Neque vero ve neque enim de gerçekten değil anlamında kullanılır.
Daha küçük, daha az, hiç değil anlamlarındaki minus ve küçük anlamındaki parvus sıfatından türemiş olan minime zarfı da diyalogda kendi başına ya da yukarıdaki vero, ita gibi zarflerle birlikte hiç değil, kesinlikle değil anlamında kullanılır.
Benzer şekilde nihil etiam, hiçbir şekilde anlamında kullanılır.
Kendinde olumsuz anlama sahip olan bileşik zarflar da vardır, bunlar da asla, kesinlikle değil, hiçbir şekilde anlamında çevrilebilir. Örneğin nequaquam, nullo modo. Nequiquam zarfı da boş yere, nafile anlamıyla hayır yerine kullanılabilir. Son olarak haud, haut ya da hau kesinlikle değil anlamında kullanılan zarf olmakla birlikte, yanındaki sıfatı da olumsuz yapabilir: magnus, büyük; haud magnus, büyük değil.
Negare fiili de, evet ya da hayır cevabının beklendiği sorularda, hayır‘ın karşılığı olarak reddediyorum, kabul etmiyorum anlamında kullanılır. vel ai, vel nega; evet ya da hayır de. Ayrıca bkz. negat quis? nego. Kim reddediyor? Ben reddediyorum.
Bu arada kullandığımız referandum kelimesi de Latincedeki referre fiilinden geliyor, temelde “geri götürmek” anlamında olan bu fiil “Senatus’a getirmek, teklif sunmak, danışmak” ve “belli bir makama başvurmak” anlamlarında da kullanılır. Dolayısıyla referandum, en eski kökünde halka danışma ve başvurma anlamında düşünülmelidir.
Kazasız, belasız, Hayırlı referandumlar diyelim, ne diyelim.
One comment on “Latincede “Hayır” nasıl söylenir? Söylenebilir mi?”
Bir Cevap Yazın
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
Cengiz abi ave,
Ben kendi çapımda hobi olarak Latince öğrenen 16 yaşında biriyim. Ablam tıp okuyor. Hocası ders esnasında bu cümleyi işlemiş. Bir tıp mottosu imiş.
“patriae decori civibus educandis”
Cümle gramatiksel ve cümle yapısı olarak doğru mudur? (Yüklemsizliğe takılmadım)
Selamlar