Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Ammianus Marcellinus, Res Gestae 21.2.1-2 (Latince Analiz)
Ancak res gestae 21.2.2’de Iulianus, sanki uğursuz bir alametten kaynaklanmışçasına (ut omine diro) dehşete kapılan etraftaki insanlara (Territisque… praesentibus cunctis) “Kimse korkmasın! Sıkıca tuttuğum sapı hala elimde!” (‘Nemo’ inquit ‘vereatur: habeo firmiter quod tenebam!’) diyor. Iulianus’un bu olay karşısında paniğe kapılıp kapılmadığını bilmiyoruz; metin bunu vermiyor; ancak etrafta her an uğursuz bir alamet beklediğini sandığımız kişilerin, kalkanın düşmesiyle dehşete kapıldığı aşikâr. Onları teskin eden de bizzat Iulianus’un kendisi oluyor; bunu belki de ziyadesiyle kendi kariyeri için yapıyor!
Daha sonra Viyana civarında dinlenme halindeyken (apud Viennam postea quiesceret sobrius), gecenin ortalama / vasat ürkütücülüğünden daha ürküntü verici bir hayalet beliriyor (horrore medio noctis imago quaedam visa splendidior) ve henüz uykuya dalmış olan Iulianus’a (ei… non vigilanti aperte) sürekli aynı şeyleri tekrarlayarak destansı dizeler okuyor (hos… versus heroos… dixit eadem saepius replicando); bu dizeler sayesinde Iulianus, (imparatorluk yolunda) önünde hiçbir engel kalmadığını düşünüyor (quibus fretus nihil asperum sibi superesse existimabat). Böylece kalkanını ilahi bir işaretle yere düşürdüğü düşünülse bile, Iulianus’un gördüğü hayalet ona adeta imparator’luğunu muştulamış oluyor.
Gramer yapılarına bakalım:
apud Parisios: (apud+acc.) Parisii kavmi civarında, tarafındai yakınında, hatta içinde.
adhuc Caesar: Henüz Caesarken. “Kişinin görev halinde bulunduğunu gösteren” Ablativus Absolutus yapısı gibi düşünmek gerek. Örn. “Caesare Iuliano” gibi.
Iulianus quatiens scutum variis motibus: Tipik bir Praesens Participium ifadesi. “Çeşitli akınlara karşı kalkanını sallayan Iulianus” olarak düşünmek gerekiyor.
in campo: (in+abl.) Talimhanede.
axiculis… in vanum excussis: Ablativus Absolutus. Kalkanın kirişi (kirişleri) yere düştükten sonra / boşa çıktıktan sonra.
axiculis, quis orbis erat conpaginatus: Buradaki “quis”i aslında “quibus” gibi düşünmemiz gerekiyor. Yani “onlarla” (kirişlerle) bombenin bağlandığı… Bombeden kasıt, kalkanın ön kısmındaki yuvarlak kısımdır; kiriş de zaten dairenin bir ucunu başka bir uca bağlayan düz çizgidir matematikte. Örneğin “D” harfini düşünelim; “D” harfindeki düz çizgi kalkanın kirişi, yarım daire çizen kısım ise bombedir.
ampla remanserat sola, quam retinens valida manu stringebat: Kalkan kirişten tutulduğuna göre, Iulianus’un kirişte tuttuğu “tutma yeri” elinde kalmış, bombe kısım uçmuştur. Bu bir nevi kalkanın anlamını yitirmesi demektir. Burada gramerce bir ilki yan cümlesi göze çarpıyor. “quam”la kast edilen “ampla… sola”dır (“yalnızca… tutma yeri”). “Retinens” Praesens Participium; “valida manu” Ablativus’tur. İlgi yan cümlesinin yüklemi “stringebat”tır yani Indicativus, Imperfectum; bunun nedeni kalkandaki kirişte yer alan tutma yerinin bir süre zarfında tutulmasıdır. Bir süreç boyunca “sıkıca kavrama” söz konusudur.
Territisque: 1. bölüm 2. bölüme -que (ve) bağlacıyla bağlanıyor.
ut omine diro: Uğursuz bir alametmişçesine. Ut’un “gibi, tıpkı, -mişçesine” kullanımını görüyoruz burada.
Territisque… praesentibus cunctis: Oradaki dehşete düşmüş kişilere. Dativus Pluralis.
‘nemo… vereatur: habeo firmiter quod tenebam’: Kimse kormasın: sıkıca tuttuğum hala elimde / hala bende. inquit’li doğrudan ifade kullanılıyor burada.
Cum… quiesceret: Dinlendiği sırada. Cum’lu zaman cümlesi.
horrore medio noctis imago quaedam… splendidior: Gecenin vasat korkutuculuğuyla karşılaştırıldığında daha ürküntü verici bir hayalet. Burada müthiş bir şiirsellik görüyoruz. Ammianus gecenin ürkütücülüğünü “vasat” (medius) buluyor ve Iulianus’a görünen hayaletin (imago) daha ürküntü verici (splendidior) olduğunu söylüyor. Gece ürkütücüdür; ama ondan daha ürkütücü bir hayalet (imago… splendidior), vurgusu söz konusudur. Comparativus’lu ifadenin kullanımına müthiş bir örnek. Gerçekten de heyecan verici!
ei… non vigilanti aperte: Henüz uykuya dalmamış olan ona (Iulianus’a).
versus heroos: Destansı dizeleri. Burada şunu da göz önünde tutmak gerek; Ammianus burada hayaletin okuduğu Yunanca dizeleri veriyor. Dizeler Hexametron vezniyle yazılmış; Yunan şiirinde bu vezin destanlarda kullanılır. O halde “Destansı dizeler” tabiri hem vezin hem de içerik bakımından dikkate değer.
eadem saepius replicando: Aynı şeyleri sürekli tekrar ederek. Burada Türkçede kolay kolay göremeyeceğimiz bir ayrımla karşı karşıyayız. “Replicando” Gerundium’dur; fiilden isim gibi çekilebilir hale gelmiştir. Burada dikkat edilirse Perfectum Participium kullanılmamıştır; zira buradaki replicando, doğrudan doğruya fiildeki tekrarlığı veriyor. Özneden ziyade fiile yönelik bir adverbium gibi düşünmeliyiz. Yine Latincenin muazzamlığı karşısında buluyoruz kendimizi.
Hayaletin okuduğu dizeleri mi merak ediyorsunuz? Buyrun bakalım:
Ζεὺς ὅταν εἰς πλατὺ τέρμα μόλῃ κλυτοῦ ὑδροχόοιο,
Παρθενικῆς δὲ Κρόνος μοίρῃ βαίνῃ ἐπὶ πέμπτῃ
εἰκοστῇ, βασιλεὺς Κωστάντιος Ἀσίδος αἴης
τέρμα φίλου βιοτοῦ στυγερὸν καὶ ἐπώδυνον ἕξει.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
