Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
“Absiste moveri!” (Aeneis 11.408)
Aeneis 11.408’de Turnus, kendisine “her şey senin yüzünden oldu, senin şan ve şöhret sevdan yüzünden, vatandaşlarımız Aeneas ve diğer Troyalılarla çatışmak zorunda kaldı, çok istiyorsan, sen git savaş ve bizi rahat bırak, hem herkes gibi ben de korkuyorum senden” minvalinde höyküren Drances’e düşman surların dibindeyken bu tür laflar etmenin faydasız olduğunu hatırlatır ve bir dizede (11.408) “absiste moveri!” der. Bu, şiirde esas konuşmaya dahil olan, parantez-içi bir uyarı ve emir cümlesidir, “merak etme / korkma, seni öldürecek değilim, o canın göğüs kafesinde kalacak” gibi bir bağlamda, korkmuş birini rahatlatmaktan çok onunla alay etmeyi amaçlayan bir uyarı ve emir cümlesidir.
“Absiste moveri” cümlesi Fairclough’un Loeb çevirisinde “do not be anxious!”, Ahl’ın (Oxford) çevirisinde “don’t worry”, Lind’in (Indiana Univ. Press) çevirisinde “do not shrink back”, Fitzgerald’ın (Vintage Classics) çevirisinde “don’t worry” şeklinde İngilizceye aktarılmış. Üç aşağı beş yukarı bu çeviriler “kaygılanma, boşuna korkma” anlamını veriyor, yanlış değil, ancak cümleyi bire bir çevirebilmek için iki fiilden oluşan Latince aslı üzerinde durmak gerektiğini düşünüyorum.
Burada emir kipindeki bir yüklem olarak karşımıza çıkan absistere fiili temelde iki anlam öbeğinde düşünülmeli: birincisi “geri çekilmek, ayrılmak, uzaklaşmak”, ikincisi ise ilkinden hareketle “bırakmak, -den vazgeçmek, son vermek”. Fiildeki önek olan ab-‘dan da anlaşılacağı üzere genelde ablativus tümleçle birlikte kullanılıyor (örneğin Aeneis 6.259; 7.610; 12.101; Horatius, Satirae 1.3.104), yukarıdaki iki anlam öbeği için Türkçe düşünürsek “-den uzaklaşmak” (hatta “kurtulmak”) ve “-den vazgeçmek” şeklinde bir çeviri daha uygun olur.
Ancak buradaki örnekte, absistere fiili ablativus bir tümleçle değil, şimdiki zamanda edilgen bir mastarla kullanılıyor: moveri. Movere fiilinin birçok anlamı var ama temelde İngilizcedeki torunu to move‘dan da bildiğimiz gibi “hareket etmek” anlamındadır. Bununla birlikte “uyandırmak, coşturmak, sallamak, sarsmak, rahatsız etmek, kaygılandırmak, işkence etmek, yerinden etmek, neden olmak, üretmek, başlamak, sunmak, öne çıkarmak, uygulamak, etkilemek, değişmek, dönüşmek, vb.” birçok anlama da sahiptir. Şimdiki zamanda edilgen mastar olarak karışımıza çıktığını söylediğimiz bu fiil bağlamda Drances’in kaygılanma durumunu imliyor. Absiste için “vazgeç” ya da “kurtul” dersek, moveri için de “[korkuyla] rahatsız edilmek” diyebiliriz ama ikisini birleştirdiğimizde Türkçeye uygun olmayan bir bütünlük oluşuyor. Moveri‘deki edilgenliği Türkçe çevirisinde kaldırmak bir çözüm olabilir. Türkçede dönüşlü fiil olan “kaygılanmak” Drances’in hikayedeki durumuna uyuyor, cümleyi “kaygılanmaktan vazgeç” şeklinde Türkçeleştirebiliriz. Ancak bu cümleyi bu şekilde çevirdiğimizde, (alaycı retorik söylemi göz ardı edip sorgularsak) kaygılanmanın vazgeçilebilir bir şey olup olmadığı yani öznenin kendi arzusuyla kendi kaygısından vazgeçip vazgeçemeyeceği sorunu doğar.
Burada sesli düşünüyoruz, belki “kaygılanmaktan kurtul” diyebiliriz, buradan hareketle de “boşuna korkma”, “merak etme”gibi bire bir çeviri gayretini aşan ve yukarıdaki İngilizce çevirilerle uyumlu olan basit bir uyarıyla sorunu giderebiliriz, ancak bu sefer de Vergilius’un metni kaleme alırken sahip olduğu esas duyuştan uzaklaşmış olacağız, yukarıdaki çeviri örneklerinden bir tek Lind’inki bu duyuşa biraz bağlı ama o da tek fiilli emir içeriyor. “Don’t worry” ve “do not be anxious” demeyip sesli düşünelim istedim, buradaki açıklamalara dayanarak Türkçe çeviri önermek isteyenler yorum bölümüne yazabilir.
One comment on ““Absiste moveri!” (Aeneis 11.408)”
Bir Cevap Yazın
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
“‘merak etme / korkma, seni öldürecek değilim, o canın göğüs kafesinde kalacak’ gibi bir bağlamda, korkmuş birini rahatlatmaktan çok onunla alay etmeyi amaçlayan bir uyarı ve emir cümlesidir,” açıklamasından hareketle, “boşuna tasalanma” diye çevrilmesini önerirdim. (bire bir çeviri gayretini aştığının farkındayım, ama böylesi kulağa daha uygun geliyor).