Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
En fazla sorulan ya da karşıma çıkan soru(n)lardan biri ut / ne‘li amaç cümlelerinde ilgili yardımcı cümledeki subiunctivus kipindeki (Türkçedeki dilek, şart kipi) fiilin zamanının neye göre belirlendiği ve “kurallar varsa da” (bu koşulu duydum, elbette var) akılda tutulamadığı. Bunun için işi düşenin sarılacağı küçük bir tablo hazırladım, paylaşmak istiyorum.
Öncelikle ut / ne‘li amaç cümleleri anlaşılacağı üzere iki kısımdan oluşur: birinci kısım esas eylem ya da eylemlerin anlatıldığı ana cümle (“Ali eve geldi”), ikinci kısım ise ut (olumlu) ya da ne‘nin (olumsuz) kullanıldığı, amacın bildirildiği yan cümledir (“Kitap okumak için [Ali eve geldi]”). Bu tür amaç cümleleri ana cümledeki fiillerin zamanına göre ikiye ayrılır: İlk zamanlar ve Hikâye zamanları. Aşağıdaki tabloda ana cümle indicativus (haber) ya da subiunctivus kipi olabilir, aşağıda belirtilen zamanlarda herhangi bir ayrım yok, örneğin -ana cümlede- Praesens deniyorsa, bu hem indicativus hem de subiunctivus için geçerlidir. Yan cümledeki fiilin kipinin subiunctivus olduğunu yukarıda da söylemiştim. Ayrıca Aoristum‘un Perfectum olduğunu ama Türkçede ikisi arasında her daim belirgin bir ayrım olmadığını belirteyim; İngilizce bilenler için söylemek gerekirse Aoristum geçmişte başlayıp hala devam eden, “have, has”in kullanıldığı Present Perfect (şimdiki geçmiş, şimdiye uzanan geçmiş) zamanıdır.
Örnekler:
kullanılan fiiller:
doceo, docere, docui, docitum: öğretmek
disco, discere, didici: öğrenmek
doceo ut discas. (Praesens + Praesens)
öğren diye (öğrenmen için) öğretiyorum.
docebo ut discas.
öğren diye öğreteceğim.
docui ut discas.
öğren diye öğrettim.
docuero ut didiceris.
öğren diye öğretmiş olacağım.
docebam ut disceres.
öğren diye öğretiyordum.
docui ut disceres.
öğren diye öğrettim. (öğretme aşaması sürüyor.)
docueram ut disceres.
öğren diye öğretmiştim.
Aciklama icin tskler. “ilk zamanlar” ve “hikaye zamanlar” uyduruk kavramsallastirmalar gibi geldi bana:-) uyduruk olmasini gectik cok da dogru degil bence. Bence onun yerine “birincil ” ve “ikincil zaman dizimi” kavramsallastirmasini kullanip birincil zaman diziminde su su ….zamanlara; ikincil zaman diziminde de su su ….zamanlara rastlanabilir denilebilir. Ayrica; yunanca da dahil proto-IndoEuropean diller genel anlamda aorist/simple tense (gecmis zaman) ve perfect tense ayrimina gitse de bu ayrimi klasik latincede gormek mumkun degildir. Bu yuzden bence bu kavramsallastirmaniza da katilmiyorum.
Gaye ve amaci daha iyi ifade ettigini dusundugum icin “öğrenmen için” ya da literal ifadesiyle “ta ki ogrenesin, ogrenmis olursun, ogreneceksin” formulasyonunu vurgudan yoksun olan “öğren diye” ifadelendirmesine tercih ederim. ”
Bir de hocam gozunuzden kacmis olmali discedas discedo discedere’nin present subiunctive i ve “ayrilmak ayirmak bolmek” aanlamlarina geliyor. Ogren diye yi ifade etmek icin birincil zaman diziminde “discas” demeniz daha dogru olurdu.
Bence turkiyede farkli bir dilde gramer yazacaklarin
1-oncelikle modern turk dilini ve daha da onemlisi osmanli turkcesini iyi biliyor olmasi
2-En azindan baslangic icin batinin bu konudaki kavramsallastirmasinda takip ettigi metodolojiyi iyi kavramis olmasi
3-Mevcut dilin dogal kullanimini degil de ideolojik saplantiyla hareket eden ozturkceci yaklasimdan mumkun oldugunca uzak durmasi
4- Akademik uretimin onundeki en buyuk engel sayabilecegim kiskancligi, bireyselligi ve akademik kibri bir kenara birakip (latince gramer kitabi yazilmasi gibi) acil ihtiyaclarin karsilanmasi adina ortak projelere katilmaya istekli olmasi
5-Turkce’nin ifade edebilme olanaklarini mumkun oldugunca kullanip “ut’u mutu ne’yi meyi” turkcede daha iyi nasil ifade edilebilirizin cabasinda olmasi
gerekir.
Ama butun bu olumsuzluklara ragmen hocamizin calismalarini takdir ediyorum. Cok tskler.
Merhaba
Uyarılarınızı kaydettim.
Kolay gelsin.