Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
“Festina lente” deyişinin kökeni
Bugün bir dostumuz twitter’da “festina lente” deyişinin kaynağını sormuştu. Genelde “yavaş yavaş acele et” şeklinde Türkçeleştirdiğimiz bu deyiş klasik Latin edebiyatında geçmez. Kaynak taraması yaptığımda, bu deyişin en eski kaynağı olarak Erasmus, Adagia II, 1, 1’e ulaştım. Erasmus “festina lente”ye özel bir yer ayırıyor ve deyişin yanında Yunancasını da veriyor: σπεῦδε βραδέως (speude bradeos). Bu deyiş, Erasmus’a göre, Aristophanes, Hippes 494’teki σπεῦδε ταχέως. (speude takheos) deyişinden yaratılmış olabilir. Latin edebiyatında bu Yunanca deyiş (σπεῦδε βραδέως) üç ayrı yerde geçiyor:
-Suetonius, Augustus 2.25.4
-Aulus Gellius, Noctes Atticae 10.11.5
-Macrobius, Saturnalia 6.8.9
Üç yazarın da aktardığına göre, bu Yunanca deyiş, Augustus’un en sevdiği deyişlerden biridir. Aulus Gellius ile Macrobius’un kendi eserlerinde belirttiğine göre, Augustus gerek konuşmalarında gerekse yazılarında bu deyişi tekrarlarmış. Suetonius ise kendi metninde deyişin devamı olarak da görülebilecek başka bir deyişi alıntılıyor: ἀσϕαλὴς γáρ ἐστ᾽ ἀμείνων ἢ θρασὺς στρατηλάτης. Kabaca “çünkü komutanın güvende olması atak/aceleci olmasından daha iyidir.” İkisini birleştirdiğimizde, şöyle bir tek deyişe ulaşabiliriz: “Yavaş yavaş acele et: komutanın güvende olması atak/aceleci olmasından daha iyidir.”
Ardından Suetonius bir cümle daha paylaşıyor ama bu sefer Latince: “sat celeriter fieri quidquid fiat satis bene.” Bu da “yeterince iyi bir şekilde olan bir şey yeterince hızlı bir şekilde olmuştur” şeklinde Türkçeleştirilebilir. Görüldüğü üzere, bu da önceki Yunanca deyiş(ler)le aynı mesajı veriyor. Sonra Suetonius, Augustus’un her zaman şunu dediğini de aktarıyor: “kazanma umudu kaybetme korkusundan apaçık şekilde daha büyük görünmedikçe, hiçbir şekilde bir savaş ya da muharebe başlatılmamalıdır.”
Latin edebiyatında ve Ortaçağda “festina lente” deyişi olmadığına göre ve en eski kaynak olarak Erasmus’ta geçtiğine göre, muhtemelen “festina lente” deyişi ya Erasmus tarafından ya da Erasmus’un kaynağı olan başka bir yazar (belki bir ders kitabında?) tarafından σπεῦδε βραδέως‘un Latincesi olarak uydurulmuştur. Bu konuda gözümden kaçan başka bir kaynak varsa yorum olarak ekleyebilirsiniz.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
