Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
(2) Stoa felsefesinde kadının durumu ve Stoacı kadınlar üzerine [Porcia]
Yazının ilk bölümü için bkz. (1) Stoa felsefesinde kadının durumu ve Stoacı kadınlar üzerine
B. Stoacı kadınlar
Gilles Ménage felsefe tarihinde kendisinden bahsedilen üç Stoacı kadının adını anar: Bunlar Porcia, Arria ve Theophilia’dır (P. Allen, The Concept of Woman: The Aristotelian Revolution, 750 BC-AD 1250, William B. Eeerdmans Pub. 1985, s.117). Başka Stoacı kadınlar da olabilir, en nihayetinde Stoacılık salt teorik bir öğreti değildir, aynı zamanda bir yaşama dökülmeyi bekleyen ahlakî ilke ve kurallar içerir, dolayısıyla öğreti üzerine teorik olarak kafa yormasa da, sadece söz konusu ilke ve kuralları yaşama dökmesiyle Stoacı olarak anılmayı hak etmiş olan erkek ve kadınlar olması şaşırtıcı değildir. (Bununla birlikte Photius’un Bibliotheca‘da bildirdiğine göre Stoacı Apollonius kadın filozoflarla ilgili günümüze ulaşmayan bir kitap yazmıştır, dolayısıyla teorik olarak da felsefeyle meşgul olduğunu düşünebileceğimiz kadın filozoflar olmuş olabilir.)
Porcia
Ménage’ın saydığı isimlerden Porcia genç Cato’nun kızıydı. Plutarchus Brutus biyografisinde (23) Porcia’nın Hector’un Andromache’ye vedasını betimleyen resme olan düşkünlüğünden bahseder, bu önemlidir, zira Porcia’nın hem Andromache’den farklı olarak ülkesi söz konusu olduğunda savaşçı ve direnç gösteren bir karakteri olduğunu, hem de ilgili mitolojik sahneden duygusal olarak etkilendiği için Ortodoks bir Stoacı olarak sayılamayabileceğini gösterir. Bu birbiriyle çelişen iki duruma yakından bakalım:
Porcia aynı zamanda Caesar’ı öldüren soylular arasında konumlanan, “sende mi Brutus”taki Brutus’un karısıydı, aynı zamanda Plutarchus’a göre Caesar suikastine destek verenler arasında olduğundan övülmeyi hak ediyordu (Plutarchus, Cato Minor 73). Ancak Porcia Plutarchus’un Brutus biyografisinde tutkulu karakteriyle öne çıkıyor, oysa ortalama bir Stoacı için ziyadesiyle uzak durulması gereken bir unsur söylenmesi gerekse, akla ilkin “tutku” gelir, zira tutku, yani Yunancasıyla πάθος Stoacılara göre bir perturbatio animi yani “zihin rahatsızlığı / bozukluğu”dur. Böyle, çünkü πάθος ilkin “bir insanın başına bir şey gelmesi, bir şeye pasif olarak maruz kalması”, sonra “tutku” ve “duygu” anlamındadır ve Stoacılar insanın tutku ya da duygunun esiri olmasını üstesinden gelinmesi gereken bir sorun olarak görür. O halde Porcia’nın genel olarak tutkulu ve vatanını korumaya tutkun olması onu ortodoks Stoacılığın dışına iter, nitekim yine Plutarchus’un betimlemesine göre Stoacılığın ideal bilgenin temel karakteristiği olarak belirlediği ruh dinginliğinden de (Yun. ἀτᾰραξία, Lat. tranquilitas) yoksundu.
Bununla birlikte iç savaş sırasında zor duruma düşen kocasının yanında olup bu uğurda fiziksel acıya dayanabiliyor olması Stoacılık hanesine olumlu yansır. Buna göre Brutus’un politik sırlarını saklayabileceğini ona kanıtlamaya çalışır, bunun için, Plutarchus’un anlattığına göre, berberlerin tırnak kesmek için kullandığı bir bıçakla kendi uyluğuna yara açarak Brutus’a şöyle demiştir:
“Brutus, ben Cato’nun kızıyım ve senin evine sadece seninle aynı yatağı paylaşmak ve sana hizmet etmek için getirilmedim, aynı zamanda senin mutlu ve kederli anlarına ortak olmak için de getirildim… biliyorum kadının doğası bir sırrı saklayabilmek için oldukça zayıftır ama sağlam bir arka çıkma ve iyi bir ilişki karakterin sağlamlaşmasını sağlar… Cato’nun kızı ve Brutus’un karısı olmak benim için şereftir… bu uğurda acıya bile üstün gelebileceğimi biliyorum.” (Plutarchus, Brutus 13.4-11)
Böylece Porcia Brutus’un düşmanları tarafından kendisine işkence edilse bile, Brutus’un bir sır olarak Caesar suikastiyle ilgili planını ifşa etmeyeceğini göstermiş olur. Elbette bu Romalı Stoacıların hem Roma geleneği, hem de Stoacılık bağlamında övebileceği türden bir “yiğitlik” örneğidir ama yine de Porcia’nın bir Stoacı olduğunu tek başına kanıtlamaz. Nitekim yine Plutarchus’un anlatımında iç savaş sırasında Brutus’tan uzaktayken eve kapanmak zorunda kalan Porcia’nın kocasının durumuyla ilgili aşırı derecede kaygılı olduğu ve kaygısından ötürü kontrolünü kaybederek ruh dinginliğini yitirdiği görülür (Brutus 15.5-9).
Belki de Porcia’nın kadınlara özgü bedensel zayıflığına rağmen, elinden geldiğince direnç gösteren, cesur ve güçlü biri olduğunu göstermesi, onu duygularından arınması gerekmeyen bir kadın Stoacı olarak görülmesine yetebilir, zira Roma döneminde yaşamış olup cesaretini sınayacak olan olaylara korkmadan atılan figürlerin hepsi (Porcia’nın babası olan Cato gibi) doğal olarak erkektir ve onlar için örneğin eşlerin ölümle sonuçlanacak vedasını betimleyen bir resim önünde ağlamak aşağılanası bir kadınsılık olarak görülürken, bir kadın için (doğal halinde zaten “kadınsı” olduğundan) bu kocasına ve ülkesine sadakatinin bir örneği olarak görülebilir, dolayısıyla bu tutku ve duygusallık Porcia’nın Stoacılığına halel getirmeyebilir. Dahası Brutus’un intiharı üzerine ona ve ülkesine sadakatinden ötürü intihar etmiş olması da babasının Seneca tarafından sıklıkla Stoacı bir yiğitlik örneği olarak görülen intiharını anımsatır, buna göre, ilkeleri uğruna yaşamından vazgeçen Porcia gerçekten Cato’nun kızı ve belki de Stoacı olduğunu kanıtlamış sayılabilir.
Devam edecek.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
