Roma Felsefesi ile Düşünce Tarihine İlişkin Önerdiğim 25 Kitap (Dr. C. Cengiz Çevik)

Merhaba, başlıktan da anlaşılabileceği üzere Roma felsefesi ile düşünce tarihine ilişkin okunmasını önerdiğim 25 kitabı listeleyeceğim. Gerekçelerimi de kısaca özetleyeceğim.

Temel ilkelerim şunlar: Bu listeye antik yazarların eserleri dahil değildir, zira onların hepsini öneriyorum. Listeyi önem sırasına göre hazırlamadım. Elbette bu listeye sığmayacak kadar çok kitaptan faydalandım ve faydalanmaktayım. Sadece hatırlamak için çaba harcamadığım, fazlasıyla etkilendiğim kitaplara yer verdim. Bu “şu niye yok, bu da olmalı” denmeyi hak etmeyen kişisel ve bugüne ait bir listedir, gelecekte belki başka bir liste yaparım.

Hep yapmak istediğim bir klişeyle başlıyorum: Kahvenizi alın ve okumaya başlayın.

1. Sabahat Atlan, Roma Tarihi’nin Ana Hatları: 1. Kısım, Cumhuriyet devri: Türkçe literatürde Roma tarihine ilişkin fazla özgün eser yok, bu eser istisnalardan biri. Ben öğrencilik dönemimden beri faydalanmaktayım. Ayrıca Roma tarihi olmadan düşünce tarihi de olmaz.

2. Mark Morford, Roman Philosophers: Roma’daki felsefe faaliyetlerine dair derli toplu bir çalışma. Birçok çalışmamda bilhassa faydalandım, ayrıca Roma düşünce tarihinin gelişimine dair yönlendirici bir kitap oldu.

3.  M. L. Clarke, The Roman Mind: Studies in the History of Thought from Cicero to Marcus Aurelius: Roma düşünce tarihinin ve ideal Romalı tipinin kültürel arka planına dair bana çok şey öğretti.

4. Philosophia Togata I: Essays on Philosophy and Roman Society ve Philosophia Togata II: Plato and Aristotle at Rome. Ed. M. T. Griffin ve Jonathan Barnes: Felsefenin Roma’ya gelişi ve Roma’da felsefenin gelişimi üzerine muazzam yazılar içeren bir derleme. Adında felsefeye Roma togası giydirme esprisi vardır, iki ciltten oluşan çok önemli bir kaynak.

5. Neal Wood, Cicero’s Social and Political Thought: Cicero’nun politik felsefesi üzerine çok referans verilen bir eser, birçok yazar Wood’un yorumlarını tartışmalarının merkezine koymuştur. Ben de birçok çalışmamda yararlandım.

6. Roman Reflections: Studies in Latin Philosophy. Ed. Gareth D. Williams ve K. Volk: Philosophia Togata serisinin izinden giden yakın döneme ait bir derleme. Kitabın editörü Williams ile bu kitap ve çalışmaları üzerine bir söyleşi yapmıştım. Buradan okuyabilirsiniz.

7. Erich S. Gruen, Culture and National Identity in Republican Rome: Gruen Roma tarihi ve kültürüne ilişkin gerçek bir otorite. Birçok eserinden faydalandım. Bu eser Roma düşüncesinin gelişim aşamasındaki bilhassa Yunan-Romalı gerilimine dair önemli temel tutamaçlar sağlıyor.

8. Erich S. Gruen, The Hellenistic World and the Coming of Rome: Bu kitabı yukarıdakiyle birlikte tavsiye ederim, Roma’nın Yunan coğrafyasındaki etkinliğine dair önemli bir kaynak.

9. Reginald H. Barrow, Romalılar: Türkçeye çevrilen bir klasik. Romalıyı Romalı yapan değerler sistemine ve yaşam tarzının ideolojisine dair insanı yormayan bir eser. Bir giriş kitabı.

10. Fred K. Drogula, Cato the Younger: Life and Death at the End of the Roman Republic: Geçen sene basılan bu eser geleneksel ve res publica’cı değerlerin savunucusu olan Stoacı Genç Cato’nun yaşamını anlatıyor. Kitabın yeni bir sözü yok ama politika-felsefe kesişiminin ideal bir Romalı olan Genç Cato’nun tarihsel rolü üzerinden şekillenişine dair derli toplu bir eser.

11. Dean Hammer, Roman Political Thought: From Cicero to Augustine: Faydalı bir derleme. Referans kitabı olarak her an ulaşılabilecek bir yerde tutulmalı.

12. Jed W. Atkins, Roman Political Thought: Roma’nın res publica rejiminin politik mirası üzerine faydalı bir eser. Roma ile Amerika’nın politik sistemlerini karşılaştırmak isteyenler için de iyi bir kaynak.

13. Fergus Millar, The Roman Republic in Political Thought: Yukarıdaki eser gibi res publica rejiminin sonraki yüzyıllara mirası üzerine iyi bir eser.

14. Jed W. Atkins, Cicero on Politics and the Limits of Reason: The Republic and Laws: Özellikle de Cicero’nun Devleti kitabını yazarken Atkins’in bu kitabından çok yararlandım. Devlet ve Yasalar Üzerine adlı eserlerin bir analizi olarak düşünülmesi gerekir.

15. A Companion to Greek and Roman Political Thought. Ed. Ryan K. Balot: Beni yakından takip edenler Balot’un Greek Political Thought kitabını sık tavsiye ettiğimi bilir. Balot’un editörü olduğu bu derleme ise Yunan yanında Roma’nın politik düşünce geleneğine dair de faydalı makaleler içeriyor.

16. M. T. Griffin, Seneca: A Philosopher in Politics: Cicero’dan Seneca’ya Romalı filozoflar Yunan filozoflardan farklı olarak büyük ölçüde devlet adamı olma idealiyle ve baskın politik geleneğin etkisi altında büyümüş kimselerdir. Bu kitap Seneca’nın politikacı ve filozof kimliğinin kesişimine odaklanıyor.

17. E. Vernon Arnold, Roman Stoicism: Yine beni takip edenler bilir, Roma dönemi Stoacılığına dair en fazla alıntı yaptığım modern eserlerden biridir. Adı yanıltmasın, yazar Stoa felsefesini etkileyen öncü din ve gelenekleri, kuruluş aşamasını ve tarihsel gelişimini de inceler. Stoa felsefesine giriş metni olarak da kullanılabilir.

18. A Companion to the Roman Republic. Ed. Nathan Rosenstein ve Robert Morstein-Marx: Roma’nın res publica dönemine dair faydalı makaleler bulunur.

19. Erich S. Gruen, Studies in Greek Culture and Roman Policy: Yunan kültürü, edebiyatı ve felsefesinin Roma’daki etkisine dair önemli bir eser.

20. J. A. North, Roman Religion: Din Roma’nın geleneksel politik düşüncesinin temel direklerinden biridir. Roma dini bilinmeden kuruluş mitolojisinden politik kurum ve ideallere, Roma’ya dair ne varsa mutlaka dinî bir arka planı bulunur. Bu eser Roma dinine iyi bir giriş imkanı veriyor.

21. A Companion to Roman Religion. Ed. Jörg Rüpke: Yukarıda kitaptan daha kapsamlı bir içeriği olan bir derleme.

22. Keith R. Bradley, Discovering the Roman Family: Studies in Roman Social History: Din gibi aile de Roma’yı Roma yapan unsurlardan biridir. Aile kavramının önemi Roma’nın yükselişinde de çöküşünde de birçok sosyal olguyu etkilemesinden anlaşılır.

23. The Family in Ancient Rome: New Perspectives. Ed. Beryl Rawson: Yukarıdaki gibi Roma’da aile anlayışına dair faydalı bir eser.

24. E. A. Judge, The First Christians in the Roman World: Augustan and New Testament Essays: Hıristiyanlık öncesinde Roma’nın toplumsal yapısı, geleneksel Romalı düşünce tarzının ilk Hıristiyanlarla imtihanı ve yeni bir dinî geleneğin inşası üzerine çok faydalı yazılar içerir.

25. R. W. Dyson, St. Augustine of Hippo: The Christian Transformation of Political Philosophy: Kitabın adı yeterince açıklayıcı olsa gerek.

Bu listedeki kitaplar üzerine bir video çektim. Aşağıdan izleyebilirsiniz: