Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Gareth Williams ile Seneca’nın Eserleri ve Roma’da Felsefe Üzerine Kısa Bir Söyleşi (Tam metin)
Gareth Williams ile Seneca’nın Eserleri ve Roma’da Felsefe Üzerine Kısa Bir Söyleşi [1]
Burada filolog Gareth Williams ile Seneca’nın eserleri, Roma’da felsefe ve kendisinin kariyeri ve çalışmaları üzerine kısa bir söyleşi bulunmaktadır. Bu söyleşide öncelikli olarak yer alann konular şunlardır: Naturales Quaestiones’in, De Otio ve De Vita Beata adlı eserleriyle ilişkisi, Stoacı kozmik bakış açısındaki ve politik iktidar karşısındaki yeri, De Otio’nun Seneca külliyatındaki yeri, Seneca’nın modern insana mesajı.
Gareth Williams Roma’da edebiyat, felsefe ve politika ilişkisi üzerine çalışan saygıdeğer bir filologdur. 1990 yılında Cambridge’de doktora eğitimini tamamladıktan iki yıl sonra New York’taki Columbia Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlayan Williams aynı yerde kariyerini sürdürmektedir. Birçok önemli çalışması vardır. Bunlardan birkaçını saymak gerekirse: Seneca’nın De Otio ve De Brevitate Vitae adlı eserlerinin yorumlu edisyonu,[2] ilgili eserlerin çevirilerde ve çalışmalarda temel alınabilecek, en güncel ve en muteber kaynaklarından biridir. Bununla birlikte The Cosmic Viewpoint: A Study of Seneca’s ‘Natural Questions’ başlıklı kitabı[3] Seneca’nın Naturales Quaestiones adlı eseriyle ilgili İngilizce kaleme alınmış en kapsamlı felsefî incelemedir, keza yazar aynı eserdeki doğa bilimiyle ilgili kimi unsurlara ilişkin de makaleler kaleme almıştır.[4] Aynı zamanda Katharina Volk ile birlikte “Seeing Seneca Whole: Perspectives on Philosophy, Poetry and Politics” başlıklı kitabın[5] editörlüğünü üstlenen Williams, aynı kitabın içinde yer alan Seneca’nın Helvia’ya teselli metnindeki sürgün anlayışını incelediği bir makale yazmıştır. Sadece Seneca değil, aynı zamanda Ovidius üzerine de çalışmış olan Williams bir dizi eserde aynı yazarı, sürgünü başta olmak üzere birçok konuda, felsefî, edebî ve politik açıdan irdelemiştir.[6] Son olarak Roman Reflections başlığını taşıyan ve Roma’da felsefeyi ele alan bir kitabın editörlüğünü üstlenmiştir.[7]
***
İzninizle, öncelikle benim de üzerinde çalıştığım bir konuyla ilgili birkaç soru sorayım: Seneca’nın Naturales Quaestiones’iyle (Doğa Araştırmaları, NQ) ilgili çalışmalarınızı okudum ve onlardan fazlasıyla yararlandım. Sizi bu eseri incelemeye iten nedenler nelerdi?
De Otio (İnzivâ Üzerine) ve De Brevitate Vitae (Yaşamın Kısalığı Üzerine) üzerine yorum metnimi (CUP) hazırlarken NQ ile ilgilenmeye başladım. Bu diyaloglarda beliren çoğu soru NQ’de de beliriyordu, ben de iki diyalogdaki iddia ve düşünce akışını daha iyi anlayabilmek için NQ’ye vakit ayırmanın benim için önemli olduğunu düşündüm. Ayrıca NQ’yi özellikle de, Seneca’nın, ahlak öğretisini yansıttığı bölümleri saf doğal/bilimsel gündemiyle kaynaştırma yaklaşımından ötürü, özünde etkileyici buldum.
Size göre, NQ’nin Stoacılığın genel “kozmik bakış açısı”ndaki yeri ve önemi nedir? Stoacılık üzerine araştırma yapan biri niçin bu eseri okumalı?
Bana öyle geliyor ki, NQ ziyadesiyle kendine has bir kozmik faaliyet sistemi sunuyor, eser bu bağlamda okunmayı hak ediyor, zira yoğun felsefî bakış açısını sağlam bir edebî 
dil inceliğiyle harmanlıyor: Söz konusu olan kozmik bakış açısını oluşturma hedefine, dünyaya aşırı derecede dar bir mercekten bakmanın eksikliğini tekrar tekrar vurgulama işlevi gören, kapsamlı bir edebî mekanizma sayesinde varıyor. Bu olurken, Seneca’nın ahlak öğretisi aynı zamanda kozmik faaliyete ilişkin felsefî bir tasavvurun, felsefedeki bir etik yaklaşımdan asla ayrılamayacağı gerçeğine vurgu yapıyor. Burada kayda değer olan mesaj, doğa felsefesinin felsefenin etik alanından ayrılamayacağıdır. Modern dünya için de hayatî anlam taşıyan bu mesaj, çevre bilimine ve global ikazlara dönük yaklaşımlarımızın modern etik anlayışımızdan ayrılamayacağına dair bizi uyarıyor.
NQ’nin Roma’nın politik gücü bağlamındaki yerini nasıl açıklarsınız?
NQ’nin kökeni Roma İmparatorluğu’ndadır. Bana göre NQ’deki kozmik bakış açısının, Roma’nın politik gücünü ve Romalı öz-kararlılığını (komik ölçülerde) sınırlı bir güce indirilmesinde önemli bir etkisi olmuştur. Bu bağlamda, Seneca Romalı öz-algısına ve öz-tatminine, onların sınırlarını ve görece küçüklüklerini, bir kozmik düşünce ölçüsü geliştirmek suretiyle göstererek meydan okumuştur. Bu açıdan bakıldığında NQ tam anlamıyla, Romalı rahatlığını yumuşak bir şekilde sınayan, politik bir şiirdir.
De Otio’nun Seneca külliyatındaki yeri nedir? Seneca ne ölçüde kendi inzivasını anlatıyor?
De Otio önemli ölçüde kendine çekilme temasını işliyor, buna göre bilge toplumdan büyük ölçüde uzaklaşabildiğinde bile, Stoacı bir gereklilik olarak ölene dek sürekli topluma hizmet etmeye zorlanır. De Otio, bilgenin kendine çekildiğinde bile yazmak ve öğretmek suretiyle topluma hizmet edebileceğini savunuyor. Belki de Seneca bu düşünceyi savunarak , 60’ların başında Nero’nun sarayından uzaklaşmasının ardından felsefeye çekilmesinin gerekçesini sunuyor. Ancak De Otio daha önce yazılmış olsaydı bile, bilgenin toplum yaşamından ne zaman ve nasıl çekilebileceğini ele alan önemli bir çalışma olurdu. Eser, Seneca külliyatında örneği olmayan bir sorunu bir bütünlük içinde ele alıyor.
Metinler üzerinde çalışırken Seneca’nın, öğütçü filozof kimliğiyle, kişisel olarak size teselli verdiği oluyor mu? Seneca’nın kozmik bakış açısından modern insana ve bugünkü kaotik politik atmosfere mesajı nedir?
Evet, Seneca’nın okuyucusuna bir tür dinginliği benimsetmeye çalışırken, bana da yardımcı olduğunu düşünüyorum. Yaşamdaki zorluklara kesin bir sakinlikle karşı koymamıza ve onları akılla kontrol altına almamıza olanak tanıyor. Onun modern mesajı, insana ilişkin günlük durumlarda her daim uyanık ve düşünceli olmanın gerekli olduğudur. Politik bağlamda da düşünceli rasyonalizmi gerekli görür, bizi hüküm vermekte aceleci olmamaya ve çoğunluğun bakış açısını da göz önünde tutarak kolektif kararlar almaya iter. Ayrıca Seneca görece liberal sosyopolitik gündemiyle, özellikle de köleliğe dair ahlakî kuşkuları, (özellikle de De Beneficiis’te [Lütuflar Üzerine]) sosyal ilişkilere verdiği önem ve kadınlara dönük aydın yaklaşımıyla beni fazlasıyla etkilemiştir.
Yakın dönemde editörlerinden biri olduğunuz Roman Reflections derlemesi yayınlandı, bu çalışmayı literatürde benzersiz kılan unsurlar nelerdir? Philosophia Togata serisinin bir devamı olarak görülebilir mi?
Roman Reflections’ı tümüyle mütevazi bir şekilde, o muazzam Philosophia Togata serisinin[8] bir devamı olarak değil, sadece geçmişte sıklıkla Yunan felsefesinin gölgesinde kalmış Roma felsefesini ciddi bir çalışma alanı gören Griffin ve Barnes’ın o öncü eserine küçük bir katkı ve güncelleme olarak sunduk. Roman Reflections’ın Roma felsefesine kendinde önemli bir çalışma alanı olarak hakkını teslim etme görevini sürmesini umut ediyoruz. Ayrıca Philosophia Togata serisinden farklı olarak imparatorluğun erken dönemine odaklanmak istedik ve dolayısıyla sadece Seneca’yla ilgili birçok makaleye yer verdik.
Roma’da felsefeyi politikadan ayrı düşünemiyor olmak, Roma’daki felsefe faaliyetinin günümüzde layıkıyla anlaşılmasına engel oluyor mu? Birçok felsefe tarihi kitabının ve derlemelerinin Roma’daki felsefe faaliyetlerini layıkıyla değerlendiremediğini düşünüyorum. Birçok kitapta Cicero’ya yer bile verilmiyor.
Roma edebiyatı ve felsefesi günümüzde kesin bir şekilde Yunanların gölgesinde kalmaktan kurtuluyor: Roma birçok açıdan açıkça Yunan edebî ve felsefî öncüllerine borçludur, bununla birlikte Roma edebiyatı kendi felsefî tarz ve metotlarını da belli temel şekillerde bulmuş ve böylece Yunan örneklerinden kendi şekillendirdiği yola kaymıştır. Çalışmalarımın çoğu, Romalı yazarların Yunan geçmişine borçlu olmakla birlikte aynı zamanda aynı Yunan geçmişine karşı hareket ettiğini göstermeyi amaçlar. Romalı yazarlar kendi felsefî-edebî yollarını inşa etti ve Seneca gibi yazarlar da temelde açıkça Yunan geleneğine borçlu olmakla birlikte ziyadesiyle yaratıcı olmuşlardır.
Sakıncası yoksa, Latin edebiyatına ilginizin kaynağını öğrenebilir miyim? Aileniz veya eğitiminiz mi sizi etkiledi, yoksa kişisel bir ilgi mi?
Latince öğrenmeye Birleşik Krallık’taki bir devlet okulunda, on bir yaşındayken başladım, Latince o yaştaki öğrenciler için zorunluydu. Latinceyi sevdim ve çok ilginç bir dil olarak gördüm. Yunanca öğrenmeye de 15 yaşındayken başladım. On sekiz yaşındayken Cambridge’de bir koleje gittim ve orada geçirdiği yıllarda Klasik Yunan-Roma dili ve edebiyatı üzerine çalıştım, önce BD, sonra da (Ovidius üzerine) PhD derecesi aldım. Yirmili yaşlarımın ortasındayken Columbia Üniversitesi’nde (NY) işe başladım, kendimi sevdiğim yazarlar (Ovidius, Seneca) üzerine çalışabildiğim için şanslı görüyorum, Columbia’daki kariyerim devam ediyor.
Latin edebiyatı ve Roma’da felsefe üzerine eğitim almak isteyen öğrencilere tavsiyeleriniz nelerdir?
Latince ve/veya Roma’da felsefe çalışmak isteyen yeni bir öğrencinin yapabileceği en iyi şey temel metinleri olabildiğince kapsamlı ve dikkatli bir şekilde okumak ve Roma felsefesinin gelişiminin karakteri ve farklı eğilimleri üzerine yeni kışkırtıcı tasavvurlar geliştirmek için sağlam bir temel oluşturmaktır. Bu günümüz bilimsel tetkikinde oldukça ilginç bir çalışma alanı, ancak birisinin bu konuda etkili bir düşünce geliştirmesi için sağlam bir temele ihtiyacı var.
Notlar:
[1] Bu söyleşinin kaynağı için bkz. C. Cengiz Çevik. “Gareth Williams ile Seneca’nın Eserleri ve Roma’da Felsefe Üzerine Kısa Bir Söyleşi”, Kutadgubilig, 35, Eylül 2017: 239-244.
[2] Seneca, De Otio – De Brevitate Vitae, ed. Gareth D. Williams (Cambridge: Cambridge University Press, 2003).
[3] Gareth D. Williams, The Cosmic Viewpoint: A Study of Seneca’s Natural Questions (New York: Oxford University Press, 2012).
[4] Bkz. “Reading the waters: Seneca on the Nile in Natural Questions, Book 4a,” Classical Quarterly 57 (2007): 218-242; “Seneca on comets and ancient cometary theory in Natural Questions 7,” Ramus 36 (2007): 97-117; “Cold science: Seneca on hail and snow in Natural Questions 4B,” PCPhS 54 (2008): 209-236.
[5] Seeing Seneca Whole: Perspectives on Philosophy, Poetry and Politics (Columbia Studies in the Classical Tradition 28), eds., Gareth D. Williams – Katharina Volk (Leiden: Brill, 2006).
[6] “Politics and Narrative in Ovid’s Metamorphoses” in P. E. Knox, ed., Blackwell Companion to Ovid (Oxford: Oxford University Press, 2009), 154-169; “Politics in Ovid,” in Writing Politics in Imperial Rome, W. J. Dominik and J. Garthwaite, eds., (Leiden, 2009), 203-224. “A. E. Housman and Ovid’s Ibis”, in A. E. Housman the Scholar, D. Butterfield and C. Stray, eds., (London 2009), 95-116; The Curse of Exile: A Study of Ovid’s Ibis. Cambridge Philological Society Supplementary Volume 19 (Cambridge, 1996); Banished Voices: Readings in Ovid’s Exile Poetry (Cambridge: Cambridge University Press, 1994).
[7] Gareth D. Williams – Katherina Volk, eds., Roman Reflections: Studies in Latin Philosophy (Oxford: Oxford University Press, 2016).
[8] J. Barnes – Miriam T. Griffin, Philosophia Togata 1 (Oxford: Clarendon Press, 1997) ve 2 (Oxford: Clarendon Press, 1999).
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
