Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) – Blog
Birtakım filolojik hassasiyetler: Eskiçağ ve günümüze dair kişisel okumalar ::: İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı bölümü, Dr.
Saracen- adının etimolojisi ve kullanım alanı üzerine
Eski Fransızcada Sarrazin ya da Sarracin, modern Fransızcada Sarrasin, İtalyancada Saracino, İspanyolcada Saraceno, Portekizcede Sarraceno, geç dönem Latincesinde Saracenus, yine geç dönem Yunancasında Σαρακηνός (Sarakenos) kelimesinin etimolojik kökeni konusunda farklı yorumlar var, bu yazıda ihtimaller üzerinde kısaca durarak kelimenin kullanım alanından bahsedelim.
Birinci ihtimale göre Türkçede de kullandığımız “doğu” anlamındaki “şark” kelimesinden türemiştir. İkinci ihtimale göre Batı Ortaçağında sık karşımıza çıktığı üzere, ad İbrahim’in karısı olan Sara’yla ilişkilendirilebilir, nitekim Aziz Hieronymos (Ezekiel 8.25) Sarakenleri (Saraceni) Hagar’ın soyundan gelen Agareni kavmiyle ilişkilendirir ve bu kavme verilen “Saraceni” adının Sara’dan geldiğini söyler. Ancak Aziz Isidorus bu etimolojik ilişkilendirmenin yanlış olduğunu savunur, zira onun ortaya koyduğu kanıta göre, İbrahim’in oğlu olan İsmail’in soyundan gelenlere İsmaililer denir ve bu isim bozularak onlara artık “Saraceni” denmiştir.
Hangi ihtimal doğru olursa olsun, kullanım alanına göre adlandırmanın batıdan doğuya doğru yapıldığı açıktır, geç dönem Yunan ve Romalıları arasında (İ.S. ikinci yüzyılda) Saraceni adının (“Sarakenler” şeklinde Türkçeleştirebiliriz) imparatorluğun Suriye sınırlarını taciz eden göçebe Suriye-Arap çölü halkları için kullanıldığı biliniyor, bu yüzden önce “Araplar” yerine kullanılmıştır. Bununla birlikte “çadır kuranlar/çadırda yaşayanlar” anlamında Scenitae adının da kullanıldığını biliyoruz, keza Latinler sadece göçebe olmayan, aynı zamanda Roma vatandaşı ve Hıristiyan olan ilgili toplulukları kapsayacak şekilde bir etnik niteleme için “Araplar” anlamında Arabes adını da kullanıyordu. O halde Saraceni ya da Türkçesiyle Sarakenler adının ayrı bir köke dayanmakla birlikte, o kökün kendi batılı kültürlerinde imlediği anlam için bilinçli olarak tercih edildiği düşünülebilir. Ayrıca Arapların da kendilerini “Sarakenler” olarak adlandırdığına dair herhangi bir kaynak olmaması, bunun tümüyle batılı bir adlandırma olduğunu düşündürür.
Daha sonra adın, spesifik olarak Haçlıların mücadele içinde olduğu “Müslümanlar” yerine kullanıldığı da olmuştur. Nitekim bazı Ortaçağ aktarımlardan anlaşılan o ki, batılıların bir kısmı Sarakenleri Muhammed peygambere Tanrı olarak tapan bir topluluk olarak düşünmüştür. Aynı adın coğrafî bağlamda kapsamının daha geniş olduğu söylenebilir, nitekim genel olarak Hıristiyan olmayan tüm halklar için, “kafirler” ya da “paganlar” anlamında da kullanılmış, Gothlar ve Vandallar gibi barbar topluluklara da Sarakenler denmiştir.
Sonuç olarak batılı ve pejoratif anlamda bir adlandırmayla karşı karşıya olduğumuz açıktır, bu durumun Sara’yla ilişkilendirme bağlamında ne tür bir teolojik kötüleme içerdiği ise başka bir yazının konusu olabilir.
De Auctore
Jengiz [at] gmail . com
Dr. C. Cengiz Çevik (Klasik Filolog) - Blog 
