>><<>> Birinci baskıya önsöz >><<>>

Bir partide karşılaştığım sevgili dostum Emre Lakatuş “jimi immediately ile ilgili farklı görüşlerin var neden bunları yazmıyorsun, hem ben de sana cevap yazarım, eğlenmiş oluruz” deyince bu entiriyi girmeye karar verdim.

>><<>> Birinci baskıya önsöz >><<>> 

Immediately günlük hayatımızın bir parçası olan aniliği, derhalliği bildiren değerli ve saygın bir kelimedir. Biliyorsunuz bu kelime hayatımızdaki türlü gel-gitlerin inşası kabilinden hatalarımıza uydurulan bir kılıftır. “Bir an acele ettim kusura bakma” falan denir, o acelecilik işte immediately bedeninde kendini gösterir ziyadesiyle. Çünkü biz biliriz ki, türlü anilikler olmasa hayattaki çapraşıklıklar da gerekçelerini yitirir. Çünkü bu bizim sığınağımız, dayanağımızdır. “Ah pardon Margaret/Seda bir an geldi ani karar verdim, immediately, kısa süre içinde yapmam gerekti seni kırdığımın farkındayım sorry” şeklinde bir özür, yapılan dangalaklığın yönünün immediately‘e doğru seğirtilmesine neden olur. Kişi bu özürle birlikte “ah ben var ya ben, immediately olmasaydı, seni hiç kırmazdım” demeye getirir, oysa immediately de bir eğitim ve ona bağlı olan bir tercih ürünüdür.

Kişi neyi immediately, neyi non–immediately yapacağına, farkında olsun ya da olmasın, kendi karar verir. Bu karar aşaması kısa süreli de olabilir uzun süreli de. Öyle ki ihtisaslaşmaya dayanan öz-güvende bile immediately karar verme ve uygulama yetisi aslında uzun sürede inşa edilmiş güvenin kendisinden kaynaklanır. Bu yüzden acemi şöförlerle usta şöförler arasında yapılan kıyaslarda genelde, usta olanların daha büyük kazalar yaptığını destekleyen birtakım neticelere varılır. Çünkü ihtisaslaşmaya dayanan öz-güven kendiyle ilgili eylemlerimizi, sonu nereye varırsa varsın, seri karar verişlerin neticeleri kılar. Böylece immediately ile non-immediately arasındaki fark dikkatlilik ya da dikkatsizlik olur.

Peki, bu dikkatliliğe, immediately zarfını etimolojiye dayanan semasyolojik ve semantik bir bakış açısıyla incelersek varabilir miyiz? Varabiliriz kanaatindeyim. O halde “niçin” sorusunun cevabını vererek diğer bölüme geçelim: Immediately kendi içinde dikkat yoksunluğunu barındırır, bu yüzden insan eylemlerini zarflayan (bu terim bana ait) “çabukluk / derhallik” belirteci, öznenin eylem öncesinde belli bir düşün sürecinden geçmediğini (ya da geçemediğini, yani “buna maruz kaldığını“) gösterir. Niçin’i bu.

Immediately‘e dürbünle bakmaya gerek yok, arkamıza yaslanıp rahat rahat baktığımızda da onda merkezî “media”yu görürüz. Çağdaş batı dillerinin tamamına yakınında bu “media” ortalığı, merkezliliği verir anlamca. Latincedeki medium “orta” anlamına gelmekle birlikte burdan türetilen medio, mediare fiili de “ortadan kesmek, ortalamak, ortaya yerleştirmek” gibi birtakım ortayla ilgili fanteziler içerir. Bu ortayı fizikî bir orta olarak düşünmek zorunda değiliz, bu medium‘u “olması gereken, sağa sola sapmadan hep ortadan giden düşünce” olarak da düşünemez miyiz? Gayet de düşünebiliriz. Burada soyut anlamlılığa geçerek medium‘dan bir “ideal olan” yaratıyoruz. Bunun sağlamasını “tedavi, çare, düzeltme” gibi anlamlara gelen Latince re-medium terimiyle de (Alm. remedium, Fr. remede, İng. remedy, İsp. remedio, İt. rimedio, Por. remédio vb.) yapabiliriz. Zira remedium “bir hastalığa çare, onun tedavisi” anlamına geliyorsa ve başındaki re– öneki de “yeniden” anlamını katıyorsa yapıya, o halde re-medium “yeniden orta/olması gereken/zaten olan duruma geri getirme işlemi” yani kısaca “tedavi/düzeltme” olarak düşünülebilir mi? Gayet de düşünülebilir.

Ancak Handbook of Reading Research‘teki “Remediation” başlıklı çalışmada da [*] remediation ve remedial gibi terimlerin kökeni araştırılırken “şifa vermek” anlamındaki mederi fiili de devreye sokulur, ancak mederi fiili kendi başına zaten “şifa vermek” anlamını taşıyorken, neden başına re- önekini alarak “yeniden şifa vermek” gibi bir anlam doğsun? Re-medium açıkça “yeniden orta” anlamını barındırıyor içinde, benim kanaatim bu yönde. Ancak kanaatimi paylaşmayanlar da var örneğin Oxford Dictionary’de remedy maddesinde “ l. remedium, from re- ‘back’ + mederi ‘heal’.” denilerek re-medium, mederi fiiliyle ilişkilendirilmiş, buna açık kapı bırakmakla birlikte, kendi görüşüm olarak, re-medium‘u takdirlerinize sunuyorum.

Zaten aynı sözlükte mediate maddesinde “‘interposed’): from late l. mediatus, mediare ‘place in the middle’, from l. medius ‘middle‘.” denilerek söz konusu kelime benim burada yaptığım gibi medius yani orta’ya bağlanmış. Mediate‘i sıfat olarak alırsak, ondan mediately zarfını çıkarmak da mümkün olur. Buradan hareketle yukarıda bildirdiğimiz medius‘un soyut anlamlılığını göz önünde bulundurursak “dolaylı olarak” anlamını kazanır, bu da üstü örtük bir şekilde “ortadan seyreden, olması gereken, ideal olan” anlamına varır. Eğer bunun başına da başlıktaki gibi im– olumsuzlaştırıcı önekini yerleştirirsek, bu durumda karşımıza immediate çıkar ki, sözlükler kendisini Türkçeye “dolaylı olmayan, doğrudan” şeklinde çevirir. Bunun zarf hali olan immediately ise doğal olarak “doğrudan, belli bir düşünsel işleme/ideal olmaksızın, bir çırpıda gerçekleşme” anlamını vermiş olur.

Neticede bir medius yani orta var, bir de immedius yani ortada gitmeyen, sapmış var. Immediately‘deki aciliyet durumu, yukarıda çizdiğim tabloya göre, içindeki dolaysızlığını işleme (cultura) açısından olumsuz niteliğinden alır. Örneklersek , kişi belli bir düşün aşamasından geçseydi orta yoldan sapmaz, böylece medius yani ortada seyreden olurdu. Peki bu tersten de düşünülebilir mi, kişi ani bir şekilde davrandı, bu yüzden orta yoldan sapmış (immedius) oldu. Ancak burada immediately neticedir, neden değil, bu yüzden ilk durumun geçerli olduğu kanaatindeyim.