Bir miktar Mimesis’e ihtiyacımız var

Geçtiğimiz yüzyılın en etkili karşılaştırmalı edebiyat eseri olan Auerbach’ın Mimesis‘i 2. Dünya Savaşı sırasında yazılmıştı. Eser, batının Yunan-Roma ve Yahudi-Hristiyan mirasını karşılaştırmalı metin okumasıyla savunarak, bu mirası ortadan kaldırmayı amaçlayan Nazi tehdidine karşı entelektüel düzeyde bir “katechon” (engelleyici güç) işlevi görmüştü. Mimesis sadece faşizme karşı bir panzehir değil, aynı zamanda Batı edebiyatının ve kültürünün derinlikli bir incelemesi olarak da önemli bir eserdir.

Ancak eserin yazıldığı tarihsel koşullar ve Auerbach’ın bizi de ilgilendiren, Boğaziçi’ndeki kişisel deneyimi, kaleme aldığı metni kaçınılmaz olarak dönemin totaliter düşünce sistemine karşı entelektüel bir direniş metni haline getirmişti. Geçmişi tümüyle yadsıyıp yeni ve tek tip bir gelecek kültürü yaratmak isteyen Nazi kafasına karşı, geçmişteki metinlerden çeşitliliğin bir aradalığını hatırlatan bir metin ortaya çıkarmıştı.

Karşılaştırmalı edebiyatın insanlığa en büyük katkısı, bilhassa metinsel düzeyde farklılıktaki benzerliği ve benzerlikteki farklılığı ortaya koyabilmesi ve buradan insanlığa önemli dersler çıkarmasıdır.

Günümüzde sosyal medya ve yapay zeka teknolojilerinin gelişimiyle birlikte derinlemesine okuma, kaynak taraması yapma ve araştırma konularında inanılmaz bir gerileme yaşanıyor. Daha fazla imkanla, daha az okuma yapılıyor; her yerde ne derece gerçek bilgi kaynaklarına dayandığı belli olmayan “hap bilgi” mahiyetinde flood’lar, ne derece yapay zekayla hazırlandığı belli olmayan videolar, görseller ve başka içerikler var. Hazırlayanı ve yazanı, dahası hedef kitlesi belli olmayan bir sürü içerikle karşı karşıyayız.

Adına “karmaşa”, “kargaşa” veya “kaos” diyelim, kontrol edilmesi mümkün olmayan bir hızda boca edilen bir bilgi yığınıyla karşı karşıyayız. Bir bilgiyi hazmetmeden önümüze yeni bilgiler yağıyor. 20. yüzyılın ortalarına doğru yükselen totaliterlik kadar tehlikeli bir kültür yıkımıyla karşı karşıya olabiliriz.

Bu yıkıma karşı özellikle de metin temelli bilgi yığınında yolumuzu kaybetmemek için klasik metinlere geri dönmek, onları çalışmaya, incelemeye devam etmek ve gerekirse Auerbach’ınki gibi yeni Mimesis’ler yazmak, karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarıyla klasik kültürü yaşatarak yeni dünyanın gerçeklerini karşılamak zorundayız.